50 jaar vakmanschap in de verstandelijk gehandicaptenzorg

Klik bestaat inmiddels 50 jaar als kenniscentrum voor de verstandelijk gehandicaptenzorg. Op 1 oktober vierden we dit met een jubileumcongres over de ontwikkelingen in het vak van de mensen die een verschil maken in het leven van mensen met een verstandelijke beperking. Een verslag in woord en beeld van deze bijzondere dag die in het teken van verbinding stond.

Het congres begon met een bijzondere mini-documentaire over 50 jaar Klik, die binnenkort online een première krijgt. De aftermovie van het congres is al wel te bekijken:

Dagvoorzitter Lot de Swart blikte in haar opening van het congres ook terug op enkele grote veranderingen in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking:

• Van verzorgen en betuttelen naar ondersteunen met de dilemma’s die daarbij horen
• Het anders kijken naar cliënten: van wat heb je naar wie ben je.

En ze stond stil bij de impact van corona, die juist zo ingreep op de essentie van het vak van begeleiders: verbinding maken met de mensen die je ondersteunt.

Labels als last
De ontwikkelingen in 50 jaar zorg werden uitgebeeld door de RaadMaatjes in hun sketches, waarbij ervaringsdeskundige Ronald eerst werd verzorgd en toen steeds meer stempels kreeg waarmee aan zijn persoon voorbij werd gegaan.



Orthopedagoog Karel de Corte maakte in zijn lezing duidelijk dat diagnoses bedoeld zijn om een ander te begrijpen, maar ook een last kunnen zijn. Hij gebruikte daarvoor het beeld van een beeldhouwer, waarbij de hamer en beitel ook als wapen kunnen voelen. “Het is makkelijker om een label te geven dan om deze de rest van je leven te dragen.”

Gelijkwaardigheid en onvoorwaardelijkheid
Karel de Corte brak een lans voor het verder kijken dan de labels aan de hand van voorbeelden uit de aanpak Gentle Teaching. Die onvoorwaardelijke manier van verbinden is alleen niet zo vanzelfsprekend in onze voort wat hoort wat-cultuur. Op allerlei manier sluipen de principes van straffen en belonen in onze opvoeding.



De Corte benadrukte dat onderlinge afhankelijkheid onmisbaar is in elke relatie. Ook en vooral mensen met een beperking verdienen waardering om wat ze zijn, niet om wat ze doen. De moraliteit van verbondenheid vormt de basis waarop de moraliteit van consequenties kan ontwikkelen, zo maakte hij duidelijk.



Ook in de bijdrage van teamcoach en trainer Mieke Janssens kwam dit terug. Zij liet aan de hand van films van spelscenes met trainingsacteur Rob Marinus zien hoe je wel en niet contact maakt met mensen met een verstandelijke beperking en psychiatrische problemen, waarop deelnemers uit de zaal konden reageren met een gooimicrofoon.



Geen tijd?
Maar wat als de zorg onder druk staat en er te weinig tijd, personeel en energie is in een begeleidingsteam? De theorie klinkt mooi, maar hoe breng je dan die verbinding in de praktijk? Karel de Corte vergeleek het met de beginjaren van een kind: een perfecte hechtingsfiguur die altijd teder en beschikbaar is, ook als je midden in de nacht uit je slaap gehaald wordt, is niet haalbaar. Als je maar de momenten benut dat het wel mogelijk is om contact te maken.



Na de lunch volgden diverse workshops:


Coach Margreet Pereboom over omgaan met ‘probleemgedrag’


Medewerkers van de LFB over de inzet van ervaringsdeskundigen


Artsvg Monique Doeswijk met haar gezondheidskennisquiz


Seksuoloog Welmoed Visser over positieve ontwikkeling van seksualiteit


Orthopedagoog Hilde Zevenbergen over autisme en structuur bieden


Onderzoekers van de Erasmus Universiteit over hun reflectieaanpak

Zorgspagaat
En vervolgens kwam het dilemma van de zorgspagaat terug in een afsluitende sketch van de RaadMaatjes. Een begeleider moest daarbij meerdere ballen in de lucht houden met een zieke collega, een cliënt in een rolstoel waarvan het speeltje steeds op de grond valt, een andere cliënt die haar een verhaal vertelt, een medicatievraag van een collega en een moeder die belt met een vraag.



Deelnemers uit de zaal en online reageerden op dit dilemma: blijf naast iemand staan, maak duidelijk wat je bezighoudt. Vervolgens gaf ethicus Hans van Dartel mee: kijk naar de mensen die er live zijn, in plaats van op een scherm. “Het probleem is dat we ons ongelooflijk verantwoordelijk voelen, ook voor de dingen waar we dat niet voor zijn. Sta stil bij wat je positief hebt bijgedragen of meegemaakt. Positiviteit genereert positiviteit.” Zijn slotzin voor de deelnemers: “Ga niet uit van je eigen normen en waarden, maar van die van de cliënt.”

Verbinden is kiezen
Chiel Egberts gaf zijn analyse vanuit de driehoekskunde: “Verbinden is ook altijd kiezen. De driehoek van ouder, cliënt, begeleider gaat over loyaliteit, en dat heeft altijd voorkeur. Dus je kiest soms meer voor de een of meer voor de ander, dat gebeurt. Kies voor 100% en communiceer over je keuze.” Het is de kunst volgens hem om te dubbelklikken: met ouders en de cliënt.


Hans van Dartel, Loes den Dulk en Chiel Egberts

Loes den Dulk van Raad op Maat hield vervolgens een pleidooi voor de rechten van de cliënt. “Waar haal je je energie vandaan? Dat is die cliënt. En die verbinding met de cliënt is pas goed als je die respecteert en zijn recht om daar waar het kan zelf te kiezen en ondersteuning te krijgen bij zijn keuzes.” Zij vatte dit samen in haar slotzin: “Zeggenschap bij de cliënt leggen, geeft je energie.”



Dagvoorzitter Lot noemde tot slot de paarse krokodillen het probleem: “Probeer deze binnen je werk een passende plek te geven, maar laat ze nooit leidend zijn in je werk. Jouw talent is goede zorg, jouw talent is de klik met de ander. Ga voor je vak, sta voor je vak en sta voor je client.” De spreuk ‘Kijk altijd goed naar wat er echt toe doet, anders doe je straks nog het verkeerde goed’ kregen de deelnemers vervolgens mee als uitsmijter. Op naar nog veel meer mooie ‘kliks’ in de komende jaren! |


Foto’s door Erik Ketelaar Fotografie, Illustraties Auke Herrema