Bepalende factoren bij agressief gedrag

Agressie is gezond gedrag, dat voortkomt uit zelfbehoud. Over de verschillende vormen van agressie en de factoren die agressie uitlokken en in stand houden, vertelde psychiater Jan van Stek op het symposium Agressie en veiligheid in de verstandelijk gehandicaptensector van het Euregionaal Congresburo.

Agressie is geen psychiatrische stoornis, en dus ook niet als zodanig te behandelen, benadrukte Van Stek: "Het is geen op zichzelf staand probleemgedrag, maar gedrag met een doel. Die achtergrond moet je analyseren met goede diagnostiek. Je moet willen begrijpen waarom deze mens in deze situatie tot dit gedrag komt, en daarbij ook je eigen rol bekijken."

Vormen van agressie
Mensen kunnen hun agressie op verschillende manieren uiten, vertelde Van Stek:

• Reactief: Je reageert op wat je wordt aangedaan, je hebt een hoge arousal (opwinding) en je angst en woede kan overgaan in een blinde waas.
• Proactief: Je bent doelgericht en geconcentreerd, en valt bewust aan (lage arousal).
• Gemengde vorm: Je boosheid begint bewust: "Jij gaat nu doen wat ik wil". Als dit niet lukt, dan verlies je jezelf en slaat de boosheid om in blinde woede.
• Reactie achteraf: Na een ingrijpende gebeurtenis krijg je pas later een emotionele reactie.
• Doorlopend: Je staat continu onder spanning, hebt doorlopend 'hoog water'.

Persoonlijke en omgevingsfactoren
Besef je als begeleider dat verschillende factoren agressie uit kunnen lokken, zowel persoonlijke als omgevingsfactoren:

• Lichamelijk: pijn, nachtrust, reflux, urineweginfecties, bloedsuiker, etcetera.
• Fysieke omgeving: herrie, prikkels.
• Sociale omgeving: familie, wisseling van personeel, groepsgenoten.
• Genetisch: syndromen zoals fragiele X en Sotos bekend om gedragsproblemen
• Neurologisch: mensen met epilepsie, mbd hebben een beschadigde frontale kwam, waardoor hun gedrag minder gecontroleerd is
• Ontwikkeling: Sociaal emotioneel niveau laag/disharmonisch met intelligentie, hechtingsstoornis, autisme spectrum stoornis
• Psychiatrie: basale angst, stemmingsstoornis
• Medicatie: dempende medicijnen zoals oxazepam, waardoor mensen controle verliezen en zich hierdoor heen gaan vechten.

Bekijk daarnaast ook of je zelf een rol speelt bij het in stand houden van de agressie. Hoe reageer je op het gedrag? Zie je het als manipulatie? Ben je geneigd om te beheersen en fysiek actie te nemen?

Behandeling
Van Spek adviseert breed te kijken bij een behandeling, een oplossing is niet eenvoudig. "Vaak wordt er eerst gevraagd om medicatie. Dat kan nodig zijn in acute situaties, maar de kracht zit in de relatie. Mensen hebben vertrouwen nodig, en vragen juist om nabijheid. Als je mensen vertrouwen geeft, een stap naar voren doet in plaats van bij ze vandaan, groeit stap voor stap hun vertrouwen en verandert hun gedrag."

Lezing van psychiater Jan van Stek op het symposium Agressie en veiligheid in de verstandelijk gehandicaptensector van het Euregionaal Congresburo op 11 december in Eindhoven. Lees ook andere artikelen over dit symposium:

• Zelfverwonding overstemt gemis en pijn
• Onveiligheid in de verstandelijk gehandicaptenzorg