Criteria voor voorkomen en toepassen van vrijheidsbeperking

"Ga in gesprek en beslis mèt en niet vóór je cliënt." Dat adviseerde een van de jongeren die meewerkten aan het onderzoek naar vrijheidsbeperking in de zorg voor jongeren met een lichte verstandelijke beperking. De resultaten van dit onderzoek en kwaliteitscriteria voor vrijheidsbeperking werden 29 oktober gepresenteerd op een congres in de Hogeschool Leiden.Foto Hielco Kuipers, Leiden

"Vrijheidsbeperking word ik alleen maar bozer van. Met mij is afgesproken dat als het mis gaat ik even een rondje ga lopen. Naderhand bespreken we dan waar het mis ging." "Als je naar je kamer gestuurd wordt en je hebt daar niets, geen tv of telefoon, dan word je daar echt niet rustig van." De jongeren die bij behandelinstituut De La Salle verblijven, lieten zich horen op het congres Dwang en drang in de zorg voor jongeren met een lichte verstandelijke beperking.

Oplossing niet zwart-wit
Op het congres presenteerde Brenda Frederiks de resultaten van onderzoek hiernaar. Voor het onderzoek werden zowel begeleiders als jongeren ondervraagd, en is gekeken naar vrijheidsbeperking in een ruime zin. Hoewel er volgens Frederiks 'geen zwart-wit oplossing' is, kwamen er uit het onderzoek wel 7 criteria voor het voorkómen (1 t/m 5) en bewust toepassen (6 en 7) van vrijheidsbeperkende maatregelen:

1. Bewustwording
2. Persoonlijke aandacht
3. Praten en luisteren (cliënt is zelf ervaringsdeskundig)
4. Wederkerig respect
5. Creativiteit (voor alternatieven)
6. Onderbouwing (duidelijke uitleg)
7. Herstel van de relatie tussen begeleider en cliënt

Ook stelden de onderzoekers een beoordelingskader op dat helpt bij de afweging om vrijheidsbeperking toe te passen. Daarbij kijk je naar

• de aanleiding voor vrijheidsbeperking (bijvoorbeeld agressie en grensoverschrijdend gedrag)
• het doel van vrijheidsbeperking (afwenden van gevaar, voorkomen van schade)
• de mate van ingrijpendheid van de vrijheidsbeperking (vorm, beleving, duur)
• de mate van overeenstemming over de vrijheidsbeperking (overleg, instemming)
• de noodzaak van vrijheidsbeperking (risico's, alternatieven en voor-/nadelen afwegen).

Herkenbaar
Op de congresdag speelden de RaadMaatjes (op de foto van Raad op Maat) scenes waarin een begeleider een cliënt een koekje en computertijd afnam, en te laat kwam zonder excuus te maken. Hoewel de situatie was uitvergroot, was dit volgens de zaal wel uit de realiteit gegrepen. "Ernstig hoe herkenbaar dit is," reageerde iemand.

"Het is vooral nodig om te werken aan bewustwording," besloot Frederiks de dag. "Verdiep je in de aanleiding van vrijheidsbeperkende regels en bouw een moment van reflectie in."

De twee onderzoeken die gepresenteerd werden zijn:

• Oog voor vrijheid. Kwaliteitscriteria voor vrijheidsbeperking in de zorg voor jongeren en jongvolwassenen met een lichte verstandelijke beperking.
• Web van Regels. Een juridische analyse van vrijheidsbeperking in de zorg voor jongeren en jongvolwassenen met een lichte verstandelijke beperking.

Door Vivianne Dörenberg, Petri Embregts, Maroesjka van Nieuwenhuijzen en Brenda Frederiks. Onderzoek van VUmc en Emgo Instituut, VU, Tilburg University en Hogeschool Leiden, in samenwerking met instellingen De La Salle, Dichterbij en de William Schrikker Groep en kennisinstituten Nivel en Landelijk Kenniscentrum Lvb.