Kenniscentrum verstandelijk gehandicaptenzorg
Kenniscentrum verstandelijk gehandicaptenzorg
Zorg verlenen aan mensen met een verstandelijke beperking betekent ook vaak een inbreuk op hun persoonlijke levenssfeer. In haar laatste column over het bewaken van de privésfeer en persoonlijke leefomgeving van een cliënt gaat jurist Monica de Visser in op het gebruik van social media door cliënten en medewerkers van de zorginstelling.
In de digitale revolutie zijn in alle technische en maatschappelijke ontwikkelingen sociale media de meest recente ontwikkeling. Dankzij social media kunnen mensen sneller, directer en gemakkelijker contact leggen, kennis delen en informatie uitwisselen.
Kansen en risico’s
Nieuwe ontwikkelingen brengen naast kansen ook risico’s met zich mee. Cliënten met een verstandelijke beperking en hun begeleiders maken graag gebruik van social media voor het spelen van spellen, het delen van wat hen bezig houdt, bijvoorbeeld via Facebook, of het aangaan en onderhouden van contacten.
Door het missen van cognitieve en sociaal-emotionele vaardigheden lijkt een cliënt met een verstandelijke beperking extra kwetsbaar door gebruik van social media. Aan de andere kant biedt social media ook kansen op waardevolle ontmoetingen met anderen en het aangaan van vriendschappelijke relaties met hen.
Rechten en plichten
In de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking gaan veel zorginstellingen uit van de autonomie van de individuele cliënt. De cliënt heeft - net als iedere ander burger - recht om te kunnen deelnemen aan de digitale maatschappij. De cliënt heeft immers recht op het voeren van de regie over zijn eigen leven, meedoen aan de samenleving op voet van gelijkheid en heeft toegang tot dezelfde diensten en voorzieningen als ieder ander.
Deze rechten zijn vastgelegd in het VN-verdrag voor mensen met een verstandelijke handicap. Op basis van dit mensbeeld is het de taak van de begeleider om een cliënt zoveel mogelijk te begeleiden bij het kunnen uitoefenen van zijn rechten en plichten op het gebied van digitalisering (‘digitale burgerschap’).
Op dit moment is er veel aandacht voor dit thema en hoe aan deze rechten en plichten van de cliënt in de zorgpraktijk vorm te geven. Zie onder andere de studiemiddag over digitaal burgerschap voor jongeren met een licht verstandelijke beperking van de Hogeschool Leiden op 16 januari.
Wat zijn dan precies de rechten en plichten van cliënten op het gebied van digitaal burgerschap? Hoe zit het bijvoorbeeld met een afgesloten of eigen facebook/social mediaportaal die veel instellingen specifiek voor hun cliënten hebben ontwikkeld?
‘Het recht van een cliënt op vrije toegang tot internet botst met zijn recht op bescherming en goede zorg’
In deze situaties botst het recht van een cliënt op vrije toegang tot internet met zijn recht op bescherming en goede zorg. Hiermee omgaan leidt tot dilemma’s en vraagt om zorgprofessionals die creatief en met lef willen werken aan digitale burgerschap, maar daarnaast ook oog hebben voor de kwetsbaarheid van de cliënt met een verstandelijke beperking.
Kwetsbaarheid en het vorm geven aan een zinvol bestaan
Zoals hiervoor genoemd is het dominante mensbeeld in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking dus dat ze vooral mensen zijn met rechten en eigen regie. Deze benadering biedt hen weliswaar rechtvaardigheid, maar lijkt weinig oog te hebben voor wie beperkt is en niet (of gedeeltelijk niet) in staat is om zelfredzaam te zijn.
Een ander mensbeeld gaat uit van de behoeftigheid en kwetsbaarheid van de mens met een beperking. Het gaat dan hierbij niet om het uitoefenen van ‘rechten en plichten’, maar om het vermogen van ieder mens om vorm te geven aan een voor hem zinvol bestaan.
‘De begeleider moet de kansen van social media als uitgangspunt nemen’
Op basis van dit mensbeeld is het de taak van de begeleider om de kansen op waardevolle ontmoetingen en vriendschappelijk relaties die Social Media bieden als uitgangspunt te nemen in plaats van het uitoefenen van rechten en plichten.
In eerste instantie gaat het hierbij om het openen van het gesprek met de cliënt. Dit kun je doen door vragen te stellen en vooral door oprecht nieuwsgierig te zijn naar wat de cliënt online bezighoudt. Het luisteren naar en het vertellen van persoonlijke (levens)verhalen verbindt mensen met zichzelf, met elkaar en met het samenleven in cultuur en maatschappij. Dit wordt sociale integratie genoemd.
Vertegenwoordigers en verwanten van de cliënt
In de voorwaarden bij de zorgovereenkomst van een zorginstelling wordt vaak afgesproken dat de cliënt, zijn vertegenwoordiger en/of verwant en medewerker respectvol met elkaar omgaan. Dit is ook van toepassing op het gebruik van social media.
Iedere zorginstelling is verplicht een klachtenfunctionaris in dienst te hebben die de cliënt en/of zijn vertegenwoordiger helpt bij het indienen en oplossen van zijn klacht over de zorg. Het ‘spuien’ van kritiek en/of klachten op social media zal de vertrouwensrelatie met de zorginstelling geen goed doen en vaak niet leiden tot een goede oplossing voor de klacht. Daarnaast is er ook een externe geschilleninstantie gehandicaptenzorg die onafhankelijk uitspraken over klachten doet.
Medewerkers in de zorg
Ook medewerkers van de zorginstelling gebruiken sociale media volop. Het is erg leuk om activiteiten en andere momenten van en met jouw cliënten te delen op internet. Voor medewerkers is het daarbij belangrijk om te beseffen dat je niet zonder voorafgaande uitdrukkelijke toestemming van de cliënt en/of zijn vertegenwoordiger informatie, audiovisueel materiaal van een cliënt mag delen op social media.
Je hebt als zorgprofessional rekening te houden met je beroepsgeheim. Het zonder toestemming delen van informatie of audiovisueel materiaal kan leiden tot een (tucht)klacht van de cliënt en/of zijn vertegenwoordiger. Daarnaast moet je je als medewerker altijd af vragen of de cliënt de gevolgen van zijn gegeven toestemming wel kan overzien. Bij twijfel is er geen sprake van toestemming. Ook kan een cliënt een eerder gegeven toestemming altijd weer intrekken. |
Lees de eerste bijdrage van Monica de Visser over het beschermen van de privacy van cliënten en haar tweede column over het omgaan met persoonsgegevens van cliënten.
Meer informatie en tips over het begeleiden van cliënten met een verstandelijke beperking met het gebruik van Social Media is te vinden op de website van de zorginstelling ’s Heeren Loo onder het thema ‘Samen wijs’. Lees ook:
