Gesprek over niet reanimeren met verstandelijke beperkte cliënte

De oudere vrouw die ik begeleid krijgt steeds meer last van de voor haar gezellige, maar ongezonde leefstijl. Ze rookt liefst doorlopend zware shag, is een goede bekende van de snackbar in de buurt en drinkt graag een neutje in haar stamkroeg. Met heel veel tact, want haar shaggies en snacks zijn echt haar maatjes, is het gelukt haar wat vaker gezond te laten eten en bewegen. - Vraag begeleider in rubriek Keuzes maken uit Klik maart. Tekening Auke Herrema.

Maar ik merk dat haar conditie erg slecht is. Ze klaagt er bij een stukje wandelen snel over dat ze steken in haar zij krijgt en ze heeft last van pijn op haar borst. We zijn al een aantal keer bij de dokter geweest, die ook concludeerde dat ze vooral wat gezonder moet leven.

Ik maak me ook zorgen, omdat in haar familie hartproblemen voorkomen. Haar vader is op zijn zestigste overleden aan een hartstilstand, daarvoor heeft hij meerdere infarcten gehad. Haar moeder – nog steeds haar mentor - is inmiddels al aardig op leeftijd, maar komt nog wekelijks op bezoek in het appartementencomplex waar haar dochter woont.

Liever niet
Moeder heeft bij haar man gezien dat een reanimatie slecht kan uitpakken, en heeft gezegd dat ze liever niet heeft dat haar dochter wordt gereanimeerd. Het beleid van onze zorgorganisatie is altijd reanimeren, tenzij in het zorgplan anders is afgesproken met de cliënt en zijn vertegenwoordiger. Graag zou ik samen met haar, haar moeder en de arts hierover praten, maar ik ben bang dat de moeder haar dochter dan teveel stuurt in dit gesprek. Ik wil haar wel zelf vragen of ze gereanimeerd wil worden, maar ben ook bang dat ik haar er mee overval. En hoe leg je zo'n ethische keuze begrijpelijk uit? Ik wil haar graag zelf een afgewogen keuze laten maken, al is het dan wel lastig als ze iets anders wil dan haar moeder.

Antwoord van ethicus Jan Delhaas:
Ik begin met je laatste zin. Met die eerste opmerking 'ik wil haar graag zelf een afgewogen keuze laten maken' presenteer je jezelf als een goede zorgverlener. Je neemt 'de oudere vrouw' serieus als een gelijkwaardige binnen de menselijke gemeenschap. De Frans-joodse filosofe Simone Weil (1909-1943) schreef ooit: 'Wie de mensen, die ver beneden hem staan in macht als zijns gelijken behandelt, schenkt hun werkelijk de menselijke waardigheid weer terug, waarvan het lot hen beroofde'.

Verschil in macht
Het is van belang om je er voortdurend van bewust te zijn dat een zorgrelatie een verschil in macht betekent tussen de zorgverlener en de zorgontvanger. Je kunt die macht als zorgverlener misbruiken door de zorgvrager afhankelijk te maken van wat jij het beste vindt voor haar en zo haar leven inkleuren. Je kunt je macht ook gebruiken als vermogen om die ander ondanks beperkingen te zien als gelijkwaardig aan jezelf, een medeburger, een medemens, die net als jijzelf hoopt te realiseren wat ze graag wil en die daartoe de gelegenheid wil krijgen. Voor haar ben jij een geschenk om haar daarbij te helpen. Als dat je innerlijke overtuiging is, dan zijn die dingen waarvoor je bang bent ('bang haar te overvallen') of die je lastig vindt ('als haar moeder wat anders vindt') de hordes die je met verve zult nemen.

Slechte conditie
Je maakt je zorgen vanwege de haar slechte conditie en wat er bekend is over haar vader. Als ze een hartstilstand zou krijgen, wat moet er dan gebeuren? 112 bellen? Zelf alvast reanimeren zonder hulp van moderne medische apparatuur? Je werkgever heeft er een heldere visie over, reanimeren: ja, tenzij... Terecht dat je wilt weten wat de mevrouw voor wie je zorgt er zelf van vindt.

Slaagkansen
Je noemt een aantal betrokkenen. De moeder, die ook mentor is, heeft een mening op grond van wat ze met haar man heeft meegemaakt. Van de arts weten we nog niets, maar van hem of haar mag je verwachten dat hij kan informeren over

• de slaagkansen van reanimatie
• de mogelijk schadelijke gevolgen ervan bij mensen als jouw cliënte, met haar leeftijd en haar conditie
• de onzekerheid over het tijdstip van de hart- of ademstilstand
• over de kansen bij de ingezette methodieken.

Eigen mening formuleren
Dan zijn er nog de cliënte en jij. Ook al heeft zij een mentor (haar moeder), zij blijkt over dit onderwerp ook prima haar eigen mening te kunnen formuleren. Ze moet daarvoor dan ook de kans krijgen zonder al direct door haar moeder te worden gestuurd, hoe goed bedoeld ook. Ik zou dat in een persoonlijk gesprek doen. Ik kan me voorstellen dat je tijdens een van jullie regelmatige gesprekjes over haar gezellige, maar ongezonde levensstijl, ook het levenseinde ter sprake kan brengen. Waarom zou je de dood moeten vermijden in een gesprek met je cliënte?

Wilsbekwaam
Uit wat je vertelt maak ik niet op dat je het onderwerp liever uit de weg gaat. Als je denkt dat je haar ermee overvalt kun je ook overwegen om van te voren een afspraak te maken, en haar te vertellen waarover je het in dat gesprek met haar wilt hebben. Je kunt ook eerst met de arts in gesprek te gaan om je te laten informeren over het hoe of wat van reanimatie bij haar. Of aan de vrouw voorstellen om er samen met de dokter over te praten. Ze kan dan zelf met behulp van goede informatie en met steun van jou een afgewogen oordeel vormen over de vraag of zij gereanimeerd wil en kan worden. Pas als blijkt dat ze niet in staat is tot een wilsbekwaam oordeel , zal alsnog de moeder erbij moeten worden betrokken. Maar uiteindelijk lijkt mij het oordeel van de arts hier beslissend.