Jacques Heijkoop: "Iedereen probeert te overleven"

De avonturenroman uit 1719 over Robinson Crusoë is het vertrekpunt van het Cce-vragenvuur met ontwikkelingspsycholoog Jacques Heijkoop, dat nu online te zien is. Heijkoop las het boek in de jaren '70 en was erdoor gegrepen: Robinson leidt schipbreuk en overleeft als enige. Op het strand loopt hij schreeuwend, krijsend en haren trekkend rond: hij verwondt zichzelf uit wanhoop.

Gaandeweg krijgt hij vat op zijn leven en de zelfverwonding verdwijnt. Na vele jaren eenzaamheid krijgt hij een metgezel: Vrijdag. Ze leren elkaars taal spreken en redden elkaar. Het universele van dit boek volgens Heijkoop: "Ieder mens probeert te overleven en alleen red je het niet."

Ook mensen met een verstandelijke beperking proberen te overleven. Hun ouders en begeleiders reageren vaak intuïtief. "Intuïtie is kennis, zonder dat je die kunt benoemen of opschrijven. Maar het helpt je om adequaat te handelen."

Bundel functies
Interviewer Bert Henderikse stelt vervolgens provocerend dat de mens een bundel functies is, gecontroleerd door een aantal wetmatigheden. "Wetten? Maar die bestaan niet echt, dat is een model in het hoofd van een wetenschapper," stelt Heijkoop daar tegenover. Henderikse demonstreert vervolgens de wet van de zwaartekracht door zijn aantekeningen te laten vallen. "Zo ver zijn we nog niet in de sociale wetenschappen. Het verschil is 150 jaar onderzoek."

Eerst kijken
Wetenschap is per definitie niet af voor Heijkoop. "Ze is dynamisch, je kunt de waarheid niet in pacht hebben." De Methode Heijkoop begint dan ook telkens met kijken naar de cliënt. "We maken de betrokkenen even tot buitenstaander, dan zie je meer dan ooit. Het is niet de stoornis die leidt tot probleemgedrag, maar het feit dat anderen het niet weten en er geen rekening mee houden. Dat leidt tot probleemgedrag."

Diagnostiek
Het publiek stelt na het interview vragen over de aanpak van Heijkoop. Wat is bijvoorbeeld de functie van diagnostiek? "Diagnostiek is het categoriseren van mensen in groepen," zegt Heijkoop. "Ik doe systematische beeldvorming, ik onderzoek het heden. Dat is niet categoriserend." Waar zit hem dan het belang van het verleden? "Geen idee. Het is een voortdurend wederkerig samenspel van relaties. Het verleden is geen hulpmiddel om het heden te begrijpen. Andersom wel, als je het heden begrijpt kan dat ook gebeurtenissen uit het verleden verhelderen." Dikke dossiers zijn dan ook niet besteed aan Heijkoop, hij begint bij het begin: kennis maken en kijken.

Ouders
Ouders in het publiek waarderen de samenwerking tussen professionals en familie die de Methode Heijkoop is: "Dat is nodig bij heel moeilijke kinderen." Heijkoop bevestigt dat dat voor iedereen geldt: "Fijn toch dat familieleden en vrienden een andere kijk op jou hebben? Eén kijk op iemand hebben kan helemaal niet. Dat moet je ook niet willen."

Bekijk het interview met Jacques Heijkoop op de website van het Cce