Kenniscentrum verstandelijk gehandicaptenzorg
Kenniscentrum verstandelijk gehandicaptenzorg
Movisie en Significant hebben in opdracht van het ministerie van VWS een verkenning uitgevoerd naar Wmo-dagbesteding in Nederland. De verkenning is uitgevoerd vanuit de invalshoeken gemeenten, aanbieders en deelnemers. Het rapport geeft een mooi beeld van waar dagbesteding nu staat, wat beter kan en hoe dat bereikt zou kunnen worden.
Hoe pakten de onderzoekers het aan? Ze bekeken beschikbare literatuur over dagbesteding, ze hielden een landelijke enquête onder gemeenten en voerden een verdiepende kwalitatieve studie uit.
Het eerste dat de onderzoekers deden was het zoeken naar een goede omschrijving van dagbesteding. Daar zijn er vele van te vinden, maar over het algemeen geldt voor dagbesteding het volgende: het gaat om voor deelnemers betekenisvolle activiteiten die hen sociale contacten, structuur en veiligheid bieden en helpen de zelfstandigheid te vergroten. De activiteiten zijn gericht op herstel, behoud of ontwikkeling van vaardigheden.
Aantallen
Hoeveel mensen in Nederland maken eigenlijk gebruik van Wmo-geïndiceerde dagbesteding? Die vraag bleek lastiger te beantwoorden. Veel gemeenten geven aan dit niet (meer) bij te houden door de wijze van inkoop, maar ook om de administratieve lasten laag te houden.
Op basis van gegevens van 80 procent van de gemeenten over de eerste helft van 2023, valt te herleiden dat ongeveer 64.000 mensen gebruik maken dagbesteding vanuit de Wmo. Vergeleken met cijfers uit 2018 zou dit een forse daling zijn; toen ging het nog om 93.000 mensen.
Toch betekent dit niet automatisch dat veel minder mensen van dagbesteding gebruik maken. Gemeenten bieden namelijk steeds vaker dagbesteding in de vorm van ‘Algemene voorziening’ en niet meer alleen via individuele Wmo-indicatie. Het voordeel hiervan is dat de aanbieders meer ruimte hebben om de dagbesteding in te vullen op grond van behoeften van deelnemers.
Uit de participatiemonitor van Nivel weten de onderzoekers dat 71 procent van de mensen met een verstandelijke beperking dagbesteding heeft. Slechts 13 procent van de mensen met een verstandelijke beperking heeft betaald werk.
Maatwerkvoorziening versus algemene voorziening
De onderzoekers zagen dat ongeveer de helft van de gemeenten dagbesteding zowel geïndiceerd als via algemene voorzieningen aanbiedt. Het voordeel van een maatwerkvoorziening is volgens de gemeenten dat je meer mogelijkheden hebt om dagbesteding beter af te stemmen op specifieke wensen en behoeften van de inwoners en om de kwaliteit beter te kunnen borgen.
Dagbesteding (deels) als algemene voorziening aanbieden heeft als voordelen dat het heel laagdrempelig is voor inwoner of mantelzorger, zo stellen de gemeenten. Ook bevorderen deze initiatieven de verbondenheid met de buurt en het eigen netwerk en sluit de meer vrijblijvende en flexibele aanpak beter aan bij bepaalde groepen, zoals zorgmijders of mensen met verslavingsproblematiek, die moeite hebben met de structuur van vaste momenten in de week, zo melden diverse gemeenten.
Vervoersproblematiek
Het vervoer naar de dagbesteding is nog lastig te organiseren. Zo is het volgens veel aanbieders niet kostendekkend, wat discussies oplevert tussen gemeenten en aanbieders. Over het algemeen worden de kosten voor vervoer niet bij de deelnemers neergelegd.
De deelnemers zelf merken dat het vervoer niet altijd soepel verloopt. Dit heeft vaak te maken met een tekort aan vrijwilligers op de busjes, onvoldoende ophaalplekken en het feit dat niet alle kosten worden vergoed.
‘Deelnemers vechten tegen stigma’s: Dagbesteding is voor kneusjes’
Veel deelnemers merken op dat ze vaak niet vertellen dat ze dagbesteding hebben. Ze vechten tegen stigma’s: ‘Dagbesteding is voor kneusjes die niks anders kunnen’ en vooroordelen: ‘Mensen denken dat het alleen koffiedrinken is, terwijl voor mij betekent het keihard werken aan mezelf.’
Wat kan wel
Momenteel zijn er vooral plekken voor mensen met een beperking of dementie. Voor andere groepen is het lastiger dagbesteding te krijgen, zo melden deelnemers. Ook de leeftijdsgroep 30-60 jaar valt vaak buiten de boot.
Meerdere deelnemers geven aan dat er meer bekendheid gegeven kan worden aan verschillende vormen van dagbesteding en dat de samenwerking tussen verschillende aanbieders en locaties vergroot zou kunnen worden. “Mensen horen over plekken waar je zonder indicatie terecht kunt, en dat geeft zoveel rust. Je hoeft niet steeds te verlengen of je zorgen te maken over verantwoording. Je hoeft niet telkens te herhalen wat je niet kunt of wat je mankeert. Het gaat er juist om te kijken naar wat je wél kunt.”
Dagbesteding gezien vanuit gemeenten en aanbieders
Er is een duidelijke ontwikkeling gaande van werken met maatwerkindicaties naar algemene voorzieningen waar geen indicatie voor nodig is. Ook zijn er meer gemeenten die zijn gaan werken met een beperkt aantal hoofdaanbieders. Zij regelen het aanbod in hun gebied met onderaannemers.
Ook zien de onderzoekers in de gemeenten een verschuiving naar ontwikkelingsgerichte dagbesteding, waarbij meer evaluatiemomenten en betere monitoring van de ontwikkeling van cliënten worden ingebouwd.
De aanbieders geven aan dat ze een verzwaring van de problematiek onder deelnemers zien, bijvoorbeeld eenzaamheid in combinatie met armoede en psychische kwetsbaarheid. Dit vraagt om een diversiteit aan expertise en maakt samenwerking noodzakelijk.
Belangrijkste knelpunten en uitdagingen
De grootste uitdaging zit volgens gemeenten, aanbieders en deelnemers in de financiering. Die zou structureel moeten zijn en dat ontbreekt juist. Ook is de financiering nog altijd niet domeinoverstijgend. Ook het kloppend krijgen van de financiële afrekening voor gemeenten blijkt een enorme administratieve rompslomp.
‘Cliënten blijken huiverig om de overstap te maken naar waardevol werk en het aanbod is klein’
Daarnaast is vervoer een knelpunt, zowel de organisatie als de financiering ervan. Een andere uitdaging is de lage uitstroom van deelnemers naar waardevol werken (beschut werk, garantiebaan, participatiebaan). Cliënten blijken huiverig om de overstap te maken en het aanbod is klein.
Het feit dat Nederland een multiculturele samenleving is, is binnen dagbesteding nog niet erg doorgedrongen. Enkele gemeenten missen dagbesteding voor mensen met een migratieachtergrond.
Kansen om te benutten
De onderzoekers hebben de partijen ook gevraagd naar welke kansen zij in dagbesteding zien. Een betere communicatie over dagbesteding bij verzuimtrajecten/re-integratietrajecten zou waardevol zijn, evenals het meer gebruiken van het aanbod, netwerk en lokale initiatieven in de directe omgeving van de cliënt.
In het verlengde daarvan werd ook een lokaal wijkgericht aanbod genoemd. Deelnemers waarderen dagbesteding in de buurt en de drempel om deel te nemen is lager, aldus aanbieders. Ook een inloopvoorziening bij een dagbestedingslocatie zou het stigma rond dagbesteding tegen kunnen gaan. Denk aan een kringloopwinkel, waar ruimte is voor verschillende doelgroepen, met een zonder indicatie, en die laagdrempelig is.
Aanbevelingen
Tot slot hebben de onderzoekers op basis van de perspectieven van gemeenten, aanbieders en deelnemers vijf aanbevelingen geformuleerd.
Lees meer over de verkenning ‘Zicht op zinvolle daginvulling’ op de site van Movisie.
