Krankzinnige toestanden in jaren '50

Een hoog sterftecijfer bij de instellingen Sint Anna en Sint Joseph in Heel in de jaren 1952-54. Castratie om homoseksualiteit te 'genezen' bij een slachtoffer van seksueel misbruik in 1956. Deze feiten kwamen het afgelopen half jaar in het nieuws. Reden voor journalist Max Paumen om de archieven in te duiken.

Hoe was het gesteld met de zorg voor 'zwakzinnigen' en 'krankzinnigen' in jaren vijftig van de vorige eeuw? Max Paumen nam een kijkje in de archieven van de inspecteurs van het 'Staatstoezicht op krankzinnigen en krankzinnigengestichten' uit de jaren 1950-1960. In die tijd viel daar ook de zwakzinnigenzorg onder.

Ouderdomspsychosen
De inspecteurs vergaderden regelmatig met de geneesheren-directeuren, de hoogste bazen van de instellingen. De verslagen van die vergaderingen geven een beeld van de zorg in die tijd. Wonderlijke behandelingen zie je de revue passeren. Zo werden mensen met ouderdomspsychosen met vitaminekuren behandeld, zoals bij Sint Servatius in Venray. Van de 48 patiënten die zo'n kuur kregen, overleden er 21. Of dat door de ouderdom of de vitaminekuur komt, is niet duidelijk.

Shocks
Elektroshocks waren in de die tijd gemeengoed. Soms werden shocks toegepast om mensen binnen het gesticht te kunnen handhaven of de rust op afdelingen te bewaren. Dat laatste leidt tot een discussie tussen de geneesheer-directeuren. Is dat geen mishandeling? Havermans (Sint Servatius) vindt van wel als het doel is het rustig maken van het gesticht. Collega Manse (Coudewater) ziet een spanningsveld: de tendens om afdelingen zo groot mogelijk te maken, het tekort aan personeel en het gebruik van elektroshocks.

Castratie
Castratie staat regelmatig op de agenda. Bizarre vragen soms: in hoeverre moet een vrouw worden ingelicht wanneer haar man gecastreerd wordt? En in 1952 wil het ministerie van Justitie dat instellingen vooraf toestemming vragen voor castratie bij patiënten die voor rekening van Justitie verpleegd worden. Niet iedereen vindt dat nodig want 'het betreft immers een medische aangelegenheid.'

Zou het toeval zijn dat juist directeur Severijnen van Huize Padua in Boekel op een vergadering in 1954 aan zijn collega's vraagt: is het nodig toestemming te vragen voor toepassing van behandelingen bij patiënten? Sommige vinden dat de geneesheren-directeuren naar eigen inzichten mogen handelen, andere zien juridische haken en ogen. Het is juist Severijnen die veel ervaring heeft met castraties, hij meldt er zo'n 20 waarvan de helft 'succesvol'.

Nymphomanie
In een brief aan zijn collega's, april 1960, behandelt directeur-geneesheer Van der Burg (Psychiatrische inrichting Franeker) de 'problemen in de bemoeienis met lijders aan nymphomanie,' versterkte seksuele drang bij vrouwen. Hij vraagt zich af: kan sterilisatie daarbij uitkomst bieden? De conclusie is daarmee voorzichtig te zijn omdat sterilisatie het libido niet vermindert. Ook castratie doet dit minder bij vrouwen omdat bij hen seksualiteit meer tussen de oren zit en minder met hormonen te maken heeft. Daarom zal bij zwakbegaafde en zwakzinnige vrouwen castratie het meeste effect hebben omdat bij hen de seksualiteit minder 'vergeestelijkt' is, denkt Van der Burg.

Als specialist in deze materie geldt oud-inspecteur A.L.C. Palies (Willem Arntszstichting en grondlegger van de Van der Hoeven-kliniek). Hoewel hij een succesvolle castratie van een nymfomaan meisje heeft beschreven, maant hij tot voorzichtigheid hiermee.

Dit is een ingekorte versie van het artikel van Max Paumen dat staat in Klik van mei 2012 (verschijnt 27 april)