‘Menswaardige zorg nodig voor suïcidale jongeren in plaats van isolatie’

Een groeiend aantal suïcidale jongeren belandt op gesloten afdelingen in de jeugdzorg. Ook daar gaan de pogingen en ernstige zelfmutilaties door. Peer van der Helm, de Leidse lector residentiële jeugdzorg, luidde hierover de noodklok in televisieprogramma Nieuwsuur. Columniste Margreet Pereboom schrijft dat deze jongeren juist een menswaardige benadering nodig hebben.

Het probleem van de suïcidale jongeren moet volgens Peer van der Helm direct worden aangepakt, zo zei hij in Nieuwsuur. De situatie voor de kinderen en het personeel is ernstig en dreigt nu verder te verslechteren.

Nico Molenaar vertelde in de uitzending over zijn dochter. Ze is pas 15 jaar, maar heeft al tientallen zelfmoordpogingen achter de rug. Ze zit opgesloten in een jeugdzorginstelling. “Iedere keer als ik het nummer van de gesloten jeugdzorg op mijn telefoon zie, ben ik bang. Bang dat ze bellen om te vertellen dat het haar dit keer wèl is gelukt,” zegt Molenaar.

Het zijn schrijnende cijfers die voorbij komen. Het aantal zelfmoordpogingen in de gesloten jeugdzorg is het afgelopen jaar verdubbeld. Gesloten afdelingen en separeren zijn absoluut geen garantie dat het de jongere niet lukt zichzelf van het leven te beroven. “Sterker nog,” geeft de lector aan, “het maakt de kwestie alleen maar erger. Wanneer je een kind opsluit wordt het alleen maar depressiever.”

Wanhoop
Van der Helm: “De problemen zijn vele malen groter dan de cijfers van de inspectie doen vermoeden. Pogingen die niet slagen worden niet gemeld en maar zeer wisselend door de instellingen zelf bijgehouden.

De frequentie en de heftigheid nemen toe, ondanks die één op één begeleiding en camerabeveiligingen. Ouders en begeleiders voelen de wanhoop. Organisaties en zelfs de inspectie maken zich zorgen. Het systeem weet niet wat ze moet doen. Er zijn zoveel risico’s. Het gevolg is dat de jongeren worden doorgeschoven van instelling naar instelling. Het maakt de problemen alleen maar erger. Keer op keer zijn daar nieuwe begeleiders met wie ze kennis moeten maken en wie ze moeten vertrouwen.”

Wat gaat er toch mis in de behandeling van ‘depressieve’ jongeren? Laten we eerlijk zijn. Dit is niet de eerste reportage waar aan de bel getrokken wordt over de wanhoop in de ggz, in de verstandelijk gehandicaptenzorg of de jeugdzorg.

Hartverscheurend
In de afgelopen jaren heb ik hartverscheurende situaties meegemaakt in verschillende zorginstellingen. Ik zat bij jongeren in isoleercellen. Ik was op plaatsen waar de eenzaamheid vanaf straalt. Waar er geen sprake meer is van een dag-nacht ritme. Contact bestaat uit controle.

Mensen kunnen hun eigen kleding niet dragen. Persoonlijke sieraden worden afgenomen. Alles is een gevaar. Ze slapen in een scheurjurk, op een matras veelal op de grond. Als ze naar het toilet moeten staat er een wc in de ruimte, of in sommige gevallen, een kartonnen po. Alles wat ze mens maakt werd van ze afgenomen. Het is schending van de mensenrechten.

Moet je eens indenken wat dit met de dochter van Nico moet doen. Er staan camera’s op haar gericht om haar in de gaten te houden als er niemand in de buurt is, als er geen invulling van de dag is. Dit is precies het trauma waar de problemen mee begonnen zijn. Ze werd misbruikt en er werd een camera gebruikt om foto’s te maken. Die werden verspreid. Een geheim dat ze lang met zich meedraagt. Ze snijdt zichzelf keer op keer.

Niemand hoort mij
“Als ik praat dan hoort niemand wat ik echt te zeggen heb. Veiligheid, regels en protocollen gaan voor de mens. Ik kan alleen nog maar met mijn hoofd tegen de muur aan bonken in de hoop dat iemand mij ziet”, vertelde een jonge meid van 18 jaar aan mij. Ik keek haar aan en kon alleen maar knikken. Ze legde de vinger precies op de zere plek. Toch lag ze al weken in de isoleer. Haar ouders mochten iedere dag tien minuten bij haar zijn. Met in de deuropening een begeleider ter controle.

Vronk Post, directeur gesloten jeugdinstelling transferium geeft een richting in de behandeling. Het is maar een kort moment in de reportage van Nieuwsuur. Toch ligt hier de energie. “Leer ze weer leven”, zegt hij. “Het is geen garantie dat ze zichzelf niets meer aandoen, maar we moeten het ze leren.” Ik zou het zelf geen ‘leren’ willen noemen. ‘Leef het ze voor!’

‘Een normale, menswaardige omgeving nodigt uit tot normaal menselijk gedrag’

We weten dat menselijk gedrag sterk bepaald wordt door de omstandigheden waarin wij leven. Een normale, menswaardige omgeving nodigt uit tot normaal menselijk gedrag. Andersom geldt; als we mensen in een mensonwaardige omgeving plaatsen – bijvoorbeeld afgezonderd - kunnen we niet verwachten dat ze normaal, menselijk gedrag gaan vertonen.

Gewone leven ervaren
Juist bij mensen met ernstige gedragsproblemen is het van levensbelang om menselijke en menswaardige ondersteuning te blijven bieden en vóór te leven. Zoals ook beschreven in het boek ‘Het gewone leven ervaren’, over de methode Triple-C in theorie en praktijk door Hans van Wouwe en Dick van de Weerd. In navolging van Wim ter Horst, oud-leraar orthopedagogiek van de universiteit Leiden (1977) beschrijven zij een praktische weg.

Een orthopedagogisch behandelklimaat dat richting geeft aan het leven van alle dag en handvaten biedt aan professionals en ouders. Dat betekent overigens niet dat er geen gespecialiseerde therapie meer nodig is. Ter Horst beschrijft in zijn boek ‘Herstel van het gewone leven’, de ‘werkelijkheid achter de omgeving van de cliënt’.

We hebben namelijk niet alleen te maken met wat we daadwerkelijk zien, maar ook met wat we niet zien en wat er wel is. De dochter van Nico is daar een voorbeeld van. Ze is zwaar getraumatiseerd door hetgeen haar is aangedaan en wat lang niet is gezien. Therapeutische behandeling heeft echter minimaal effect als de omgeving niet aansluit bij de behoeften van de mens.

Aanpak
Het ministerie van Volksgezondheid heeft aan Nieuwsuur laten weten zo snel mogelijk met gemeenten, instellingen en zorgprofessionals om de tafel te willen om de zorgen te bespreken en tot een gezamenlijke aanpak te komen.

Persoonlijk geloof ik niet in nog meer gesprekken. Het probleem is bekend. Er moet op hoger niveau een beslissing worden genomen over de richting. Een duidelijke missie en visie gericht op menswaardigheid. En niet op het vermijden van alle risico’s.

‘We moeten ons niet meer laten leiden door angst’

We werken in angst. Angst voor zelfverwonding, angst dat we een dood kind zullen treffen, angst dat onze naam in een inspectierapport komt te staan. De angst is terecht. Daar moet aandacht voor zijn. We mogen ons er echter niet meer door laten leiden. Dat werkt alleen maar regels en protocollen in de hand. Zo neem je deskundige professionals ,met gevoel voor hun werk, hun gereedschap af. Namelijk het eigen gezonde verstand, inlevingsvermogen en de gelegenheid om met de cliënten een relatie op te bouwen waarin je samen werkt aan een betekenisvol bestaan.

Niet opgeven
Vader Nico Molenaar gelooft niet meer dat zijn dochter behandeld kan worden. Het is zijn gekwelde conclusie na alle ervaringen van het afgelopen jaar. Ik blijf wél hoop houden. Ik heb het tij zien keren op het moment dat professionals de kans kregen een orthopedagogisch behandelklimaat neer te zetten. Ook zie ik nog altijd levensenergie en de kracht bij de jongeren. Zo snel geven zij niet op en zolang zij niet opgeven, mogen wij dat ook niet!   |  Door Margreet Pereboom

Bekijk de uitzending over het groeiend aantal suïcidale jongeren in gesloten jeugdzorg- Nieuwsuur.

Lees ook: ‘Alleen zijn in de isoleer maakt de problemen erger’