Met cliënten en naasten reflecteren om de kwaliteit van zorg te verbeteren*

De eigen regie van cliënten staat tegenwoordig voorop. Maar wat is dat precies en hoe kijkt een cliënt daar zelf naar? Wat vindt zijn begeleider? En de familie? Drie partijen die daar geregeld een heel andere kijk op hebben. Promovenda Marjolijn Heerings deed hier onderzoek naar en ontwikkelde de methode ‘Als je het ons vraagt’ om met alle drie partijen te kunnen reflecteren op de dilemma’s rond eigen regie en zelfredzaamheid. Zo hoopt ze de kwaliteit van zorg te verbeteren.

Voor haar proefschrift ‘The Good Care Relationship in Long-term Care’, dat ze op 14 oktober verdedigde aan de Erasmus Universiteit, sprak Heerings met veel cliënten, zorgmedewerkers en naasten. Het liefst had ze hen in een formele setting geïnterviewd en deze gesprekken zouden dan gefilmd worden. Maar formele interviews met cliënten bleek in de praktijk lastig. Daarom schoof Heerings aan bij gewone gesprekken, zoals koffiebijeenkomsten.

Theater
De informatie die ze uit deze gesprekken haalde, was wel heel waardevol. De onderzoekster wilde toch graag vasthouden aan haar idee van korte films waardoor cliënten, zorgprofessionals en naasten worden gestimuleerd om met elkaar het gesprek aan te gaan. Ze besloot een alternatief te zoeken en kwam uit bij een inclusief theatergezelschap: Theater Babel, waar cliënten van zorgorganisatie Pameijer aan deelnemen.

Onderzoekster Marjolijn Heerings

De gespreksaantekeningen en interviews werden vertaald naar monologen, die daarna verfilmd werden met Theater Babel. Een deel van de cliënten deed dit als dagbesteding en zij hebben hun eigen ervaringen erin verwerkt. Zo kregen de monologen een diepere laag.

Voorbeelden
Om een voorbeeld te geven van hoe verschillend cliënt, begeleider en naaste naar eigen regie kunnen kijken, volgt hier de casus van Jesse.

Jesse heeft schizofrenie en woont begeleid. In zijn woning stapelt vuile was zich op, liggen overal sigarettenpeuken en beschimmelde afwas. Zijn begeleider ziet in Jesse een slimme jongen, die best zelf kan bepalen hoe hij zijn eigen leven wil leiden. Jesses moeder is het daar helemaal niet mee eens; volgens haar is Jesse passief geworden door de medicatie die hij krijgt. En door die passieve houding heeft hij moeite met het huishouden. Moeder maakt zich ook zorgen om zijn gezondheid.

Volgens Heerings is er in beleidsstukken nauwelijks aandacht voor de spanningen die dit soort dilemma’s met zich meebrengen. Daarom ontwikkelde zij de reflectiemethode ‘Als je het ons vraagt’, die te vinden is op het Kennisplein Gehandicaptensector.

Ook op die site wordt aan de hand van een complex voorbeeld uitgelegd dat eigen regie voor iedereen weer iets anders kan betekenen. En wat is dan goede zorg?

Een mannelijke cliënt wil contact met een mannelijke sekswerker. Zijn begeleider wil dit gaan regelen, om te voorkomen dat de cliënt onnodig risico loopt als hij actief wordt op dating-apps. De ouders van de cliënt beheren zijn geld en zij willen niet meewerken. Zij vinden dat hun zoon niet toe is aan seksualiteit.

Uitleg van de methode
Met de methode ‘Als je het ons vraagt’ kun je complexe situaties bespreekbaar maken binnen het team, met cliënten en hun naasten. Daarna kan je bespreken hoe je binnen het team met dit soort vraagstukken om kunt gaan en wat daarvoor nodig is.

De methode werkt in drie stappen.

1. Afzonderlijke groepsgesprekken, waarbij cliënten als groep, zorgmedewerkers als groep en naasten als groep reflecteren op eigen ervaringen met de zorgrelatie, ondersteund door de ervaringsfilms. Op basis hiervan kiest elke groep een verbeterthema.
2. Gezamenlijk groepsgesprek, waarbij cliënten, zorgmedewerkers en naasten met elkaar praten over de verbeterthema’s. Samen beslissen ze aan welke verbeterthema’s ze willen werken.
3. In kleinere subgroepen wordt gewerkt aan verbetering op de gekozen thema’s.

Uit het onderzoek van Heerings is gebleken dat deelnemers erg positief reageren op de korte filmpjes die zijn gemaakt door Theater Babel. De situaties zijn herkenbaar voor hen. Via de site van het Kennisplein zijn alle filmpjes van zowel cliënten, naasten als begeleiders te vinden.

Tegengeluid
Heerings hoopt met haar onderzoek en de methode de kwaliteit van zorg te verbeteren. Ze is bezig met het opzetten van de stichting Kwalitatief Onderzoekscollectief GGZ. De kracht van de verhalen uit de films, neergezet door de acteurs van Theater Babel, zal bijdragen aan het verbeteren van de zorg, is haar overtuiging.

‘De films raken je in het hart'

“Ik zie verhalen als tegengeluid richting kwantitatief onderzoek. Daarom hebben de films ook een emotionele laag. De films raken je in het hart. Dat motiveert veel meer dan cijfers en statistieken.” 

Het etnografisch onderzoek waarop de verhalen zijn gebaseerd is een samenwerking tussen Erasmus School of Health Policy & Management Kenniscentrum Zorginnovatie, Zorgbelang inclusief en Pameijer. Het project is mede mogelijk gemaakt door ZonMw.  |

Klik schreef in maart 2021 al over het onderzoek van Heering. Toen werd de methode nog verder onderzocht in meer teams.