(On)veilige geluiden voor ernstig gehandicapten

Geluiden hebben een groot effect op hoe mensen met ernstige visuele en verstandelijke beperkingen zich voelen en gedragen. Toch is daar nog onvoldoende aandacht voor. Wetenschappers van de afdeling orthopedagogiek aan de Groningse universiteit doen er onderzoek naar, en hebben een eerste rapportage uitgebracht.

Doel van het onderzoek was een betrouwbare methode te ontwikkelen waarmee je kunt achterhalen hoe cliënten geluiden verwerken. Met behulp van die meting kun je vervolgens de woonomgeving zo aanpassen dat mensen zich er veilig voelen.

Akoestiek
Mensen met ernstige visuele en verstandelijke beperkingen hebben vaak last van de geluiden in hun directe omgeving. Ze begrijpen niet waar ze vandaan komen, ze hebben weinig tot geen invloed op de – soms emotionele - geluiden van medebewoners, stemmen van begeleiders en gepraat of muziek uit radio of televisie. De akoestiek in –goed schoon te maken en op rolstoelen berekende - woningen en dagverblijven is vaak erg storend. Geluiden echoën flink lang door. Een omgeving die qua geluid niet is afgestemd op wat cliënten begrijpen en aankunnen, leidt tot een onveilig gevoel en stress, en als gevolg daarvan mogelijk tot probleemgedrag als zich terugtrekken, zelfverwonding of agressie.

Niet openstaan
Onveiligheid maakt dat mensen niet openstaan voor nieuwe ervaringen, hun ontwikkeling stokt. De onderzoekers beschouwen het probleemgedrag als een signaal voor begeleiders. Het zou hen alert moeten maken op geluiden die zij zelf misschien niet eens waarnemen. Het loont de moeite om de omgeving qua geluid te onderzoeken en vervolgens veiliger te maken voor mensen die zo extreem afhankelijk zijn van anderen en die geluiden anders verwerken dan de gemiddelde mens. In een veilige omgeving is iemand gemakkelijker te begeleiden, er hoeft minder tijd te worden besteed aan miscommunicatie en negatieve aandacht.

Waar ben ik?
De onderzoekers ondervroegen 34 begeleiders en gedragsdeskundigen die werken met ernstig meervoudig beperkte cliënten over de rol van geluid. Begeleiders maken vaak gebruik van geluid om het gedrag van cliënten te beïnvloeden. Met geluid, en dan vooral muziek, krijgen ze cliënten rustig, of juist alert. Geluiden worden ook gebruikt om cliënten te helpen zich veilig te voelen en zich te oriënteren in de ruimte, de tijd en in de situatie. Waar ben ik, wat gebeurt hier, wat kan ik verwachten? Medebewoners worden het vaakst genoemd als oorzaak van storende geluiden. In de bouw, de akoestiek en de indeling van woningen (washok naast slaapkamer!) valt nog veel winst te behalen.

Hoorbare veiligheid
Uit een observatieonderzoek bij 37 mensen met ernstige beperkingen trekken de onderzoekers de conclusie dat er inderdaad een relatie is tussen de geluiden in de omgeving en het gedrag dat de cliënten laten zien. Hoorbare veiligheid is het belangrijkste aspect van geluid. Mensen worden niet zozeer door de geluiden zelf gehinderd, als wel door het onveilige gevoel dat ermee samenhangt.

Stemming
De meetmethode die de onderzoekers hebben ontwikkeld is gebaseerd op observaties. Door te kijken naar de stemming die de geluiden oproepen bij cliënten, kun je informatie verzamelen over de manier waarop zij geluiden in hun omgeving verwerken. Met de zo verzamelde gegevens kun je vervolgens de auditieve omgeving aanpassen aan hun behoeftes. De meetmethode is afgestemd op begeleiders, die dankzij de empathische band met cliënten goed in staat worden geacht ook hun kleinste signalen waar te nemen.

Safe and sound. Een onderzoek naar veilige auditieve omgevingen voor personen met ernstige visuele en verstandelijke beperkingen. Door Kirsten van den Bosch, Tjeerd Andringa en Carla Vlaskamp. Informatie bij Kirsten van den Bosch, email k.a.van.den.bosch@rug.nl.