Open deuren in de gehandicaptenzorg*

Het was een triest nieuwsbericht vorig jaar oktober: een vrouw van 79 met dementie was gevonden in een maisveld, waar ze ook is overleden. Deze dame verbleef in een zorginstelling met een zogenaamd ‘opendeurenbeleid’. Gezondheidsjurist Brenda Frederiks gaat in op de afwegingen die in de verstandelijk gehandicaptenzorg gemaakt worden om deuren al dan niet op slot te doen en het fenomeen van afleidende stickers die op deuren worden geplakt.

Bij een ‘opendeurenbeleid’ is de deur voor alle cliënten open en mag alleen in individuele gevallen worden besloten dat een deur dicht gaat. Er moet dan een ernstig nadeel voor de client zelf zijn of anderen. Dat iemand naar buiten gaat en een stukje gaat wandelen en mogelijk ook verdwaalt, is niet direct een ernstig nadeel.

Met de komst van de Wet zorg en dwang in 2020 is er meer aandacht gekomen voor dit opendeurenbeleid. Het is een misverstand dat door deze wet alle zorginstellingen voor mensen met een verstandelijke beperking en een psychogeriatrische aanstelling open moeten zijn. Ook voor de komst van de Wzd, toen zorgverleners nog te maken hadden met de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen, moesten deuren van instellingen open zijn.

Bewegingsvrijheid
Als een voordeur, een tuin of een afdeling dicht is, is sprake van een beperking in de bewegingsvrijheid zodra een cliënt of een vertegenwoordiger zich daartegen verzet. Als er geen verzet is, de vertegenwoordiger stemt in en de cliënt is wilsonbekwaam ter zake, dan moet je toch het stappenplan volgen. Het is immers een ingrijpende maatregel – de vrijheid van cliënten wordt beperkt – doordat cliënten niet naar buiten kunnen gaan.

‘Een dichte deur mag geen algemene regel zijn of een huisregel’

Toch is nog wel eens de gedachte dat in een instelling vanzelfsprekend de deur dicht is. Vertegenwoordigers vinden het vaak ook een prettig idee. Omdat het een inbreuk op een mensenrecht is, vraagt het om een zorgvuldige en individuele benadering. Een dichte deur mag geen algemene regel zijn of een huisregel. Je moet met de cliënt en/of de vertegenwoordiger naar de risico’s kijken.

Wie is verantwoordelijk?
Als een cliënt graag naar buiten wil maar de risico’s onverantwoord zijn, dan neem je met de cliënt en de vertegenwoordiger een zorgvuldig besluit. Het is niet van toegevoegde waarde om vertegenwoordigers te laten tekenen voor het besluit om cliënten naar buiten te laten gaan. De verantwoordelijkheid ligt immers bij de zorgverleners en niet bij de vertegenwoordiger.

Voor jou als zorgverlener is het belangrijk dat je goed ondersteund wordt bij een opendeurenbeleid. Het is tenslotte de bestuurder die eindverantwoordelijk is voor goede zorg.

Jurist Brenda Frederiks

Nu mensen met een verstandelijke beperking ouder worden, en soms ook gaan dementeren, zie je ook een andere ontwikkeling terug in woningen waar oudere cliënten wonen. Het gaat dan om het gebruik van stickers op deuren, waardoor (buiten)deuren helemaal niet meer herkenbaar zijn.

Klacht
Recentelijk diende een vertegenwoordiger een klacht in over deze stickers bij de landelijke klachtencommissie onvrijwillige zorg. Het familielid van de vertegenwoordiger  was opgenomen met een inbewaringstelling (ibs), wat betekent dat er een direct ernstig nadeel was waardoor het familielid niet meer thuis kon wonen. Een ibs betekent alleen niet dat iemand niet meer vrij rond mag lopen in de instelling of het bijbehorende terrein.

‘De deur was zag eruit als een boekenkast met een codeslot erop’

Tijdens de hoorzitting kwam naar voren dat de deur van de afdeling, waar de cliënt verbleef, eruitziet als een boekenkast met een codeslot erop. Hierdoor kon de client niet zelfstandig van de afdeling af en is dus sprake van een gesloten afdeling. De zorgaanbieder gaf tijdens de zitting aan dat niet per individu wordt bekeken wie wel en niet van de afdeling weg mag.

Zorgvuldig onderbouwen
Dichte deuren vallen onder de Wet zorg en dwang en vereisen een zorgvuldige onderbouwing. Ervaringen uit de ouderenzorg leren ons dat veel cliënten niet heel ver lopen. Het is vaak slechts een enkele cliënt die verdwaalt of langere tijd weg is. Hoewel het tragisch en verdrietig is dat een vrouw met dementie in het maisveld is overleden, is dat nog geen reden om de vrijheid van alle cliënten te ontnemen.  |  door gezondheidsjurist Brenda Frederiks

Lees meer op vgn.nl/faq/faq-opendeurenbeleid.