Overzicht kwijt

Els, een volwassen vrouw met een lichte verstandelijke beperking en autisme, weet precies hoe ze naar haar ouders moet reizen. Met de bus naar het station, dan de trein, overstappen en tenslotte nog een stukje lopen. Maar vandaag heeft de eerste trein vertraging, en mist ze haar tweede trein en weet niet meer hoe ze de maar al te bekende reis naar haar ouders moet voortzetten. Ze is het overzicht kwijt. - Column Hilde ZevenbergenIllustratie Josje van Koppen

Els weet niet meer hoe ze verder moet. Haar hoofd zit vol paniek. Het enige wat ze kan bedenken is de trein terug nemen en de reis opnieuw beginnen. Els mist het overzicht en is – zeker als er stress bijkomt - niet in staat te bedenken hoe ze haar reis kan aanpassen aan onverwachte gebeurtenissen.

Problemen bij het overzien van zaken komen vaak voor bij mensen met autisme en/of een verstandelijke beperking, maar het kan iedereen overkomen in een moeilijke periode, zoals bij mensen die rouwen of die een burn-out hebben. De hogere functies van het brein laten je dan in de steek, je krijgt niet meer bedacht hoe je iets moet aanpakken.

Burn-out
Ik heb zelf een burn-out gehad. Dat daar extreme vermoeidheid bij hoort wist ik, maar dat ook je denken verstoord raakt was een verbijsterende ervaring. Ik wilde eens voor twee dagen boodschappen doen, en raakte in de supermarkt het spoor totaal bijster. Uiteindelijk heb ik voor één dag boodschappen gedaan en ben vervolgens de winkel nog een keer doorgelopen om de boodschappen voor dag twee aan mijn kar toe te voegen. Op dat moment zag ik heel goed wat mijn probleem was: ik overzag het niet. En ik kon ook nog een adequate oplossing bedenken. Ik vond het wel grappig en heb de chaos in m'n hoofd 'met wetenschappelijke belangstelling' geobserveerd.

Minder grappig was het toen ik twee pastasalades wilde maken voor een gezelschap van tien personen. De recepten waren eenvoudig genoeg, maar waar moest ik beginnen? Welke pan moest ik gebruiken, had ik wel twee schalen die groot genoeg waren en waarin moest ik de ingrediënten mengen?

Te moeilijk
Ik raakte het overzicht totaal kwijt en riep mijn dochter van 15. "Wat is er?" Tja, hoe leg je dat uit. 'Ik weet het niet...eh...hoe ik het moet aanpakken'. Tieners hebben met hun korte termijn puberbrein het overzicht vaak ook nog niet, maar die hebben er geen last van, omdat ze denken dat ze het wél hebben. Mijn dochter las de recepten door en zei: "Nou, het is simpel, je doet gewoon wat hier staat. Ik snap het probleem niet. Je doet te moeilijk, mam." Ze is een schat en als ik had gevraagd "wil jij de tomaten voor me snijden" had ze het gedaan. Maar mijn vraag was veel te vaag.

Het is lastig om te begrijpen wat het probleem is van iemand die het overzicht mist. Hoe vaak vragen we niet aan een cliënt wat zijn probleem is, of welke hulp hij nodig heeft? Maar wie geen overzicht heeft kan zijn eigen probleem niet overzien. Dus:

• accepteer "Ik weet het niet" maar als een zeer adequaat antwoord.
• Gebruik je eigen overzicht om uit te zoeken hoe en waar je cliënt vastloopt en wat hij nodig heeft.
• En zeg dat hij de instructies moet volgen!

Met die salades is het toch nog goed gekomen, dankzij de hulp van mijn lieve gasten. |  Hilde Zevenbergen in de rubriek de Gedragsdeskundige in Klik 5 van 2014