Poëzie als uitlaatklep

Door het beoefenen van de dichtkunst verdwijnen spanningen bij cliënten en grenzen tussen mensen. Bij Odion delen een bestuurder en een cliënt hun liefde voor taal en poëzie. De zorgorganisatie brengt in de Week van de Pöezie een dichtbundel uit met werk van beide woordkunstenaars. | Tekst Damiët Kuin, Foto Hans van der Putten

Voor Steven de Haan, een kunstenaar met een lichte verstandelijke beperking, is het lastig om dingen te overzien, om oorzaak en gevolg te koppelen. “Zijn hoofd loopt snel over en zijn emoties slaan vaak naar binnen”, vertelt zijn begeleider Ingrid.

“Vijftien jaar geleden kwam hij bij ons omdat hij vastliep in zijn werk. Hij had moeite om zich te uiten en had een stevig alcoholprobleem.” Om hem te leren met zijn emoties om te gaan, liet Ingrid Steven schrijven. “Hij had mij soms acuut nodig om zijn gevoel een plek te geven. Er werken echter 15 kunstenaars op deze groep. Ik kan er niet voor iedereen tegelijk zijn. Daarom vroeg ik hem zijn gevoel op te schrijven. Zo konden we het op een later moment bespreken.”

Positieve en negatieve gedachten
Steven omschreef zijn gevoel in steekwoorden en korte zinnen. Er vormden zich spontaan gedichtjes en kleine verhaaltjes. “Al snel zwierven er overal losse blaadjes”, vervolgt Ingrid. “Ik kocht notitieblokken die we in twee delen splitsten. Voorin schreef Steven zijn positieve gedachten en achterin de negatieve. We spraken af dat het achterste gedeelte altijd dunner moest zijn dan het voorste deel. Dat lukte.”

Doordat Steven zo veel schreef, werden zijn negatieve gedachten minder en voelde hij zich beter. Hij sloot telkens periodes af, waarna bepaalde thema’s niet meer voorkwamen in zijn gedichten.

Bedrukt
Schrijven is voor Steven een middel geworden om zich te uiten. “Ik zie ‘s morgens aan de manier waarop hij binnenkomt hoe het met hem gaat. Als hij bedrukt en gebogen loopt, worstelt hij met zichzelf. Ik vraag hem op die momenten te gaan schrijven. Als ik hem direct vraag wat er in hem omgaat, kan hij dit vaak niet verwoorden. Naderhand lukt het wel om, aan de hand van zijn gedichten en verhaaltjes, over zijn gevoel te praten. Zijn schrijfsels zijn voor ons dus een middel om in gesprek te gaan met elkaar.

Tijdens grote veranderingen, zoals een verhuizing een paar jaar geleden, kan het wel eens een paar dagen duren voordat Steven naar me toe komt. Hij heeft zijn tijd dan eerst nodig om alles voor zichzelf op te schrijven en op een rijtje te zetten.”

Terugval
De begeleiders op de kunstgroep werken aan de hand van de werkdoelen uit het ondersteuningsplan van een cliënt. Een van Stevens doelen is leren om op tijd aan te geven dat het niet goed met hem gaat. “Omdat zijn gevoelens snel naar binnen slaan, ligt een terugval altijd op de loer,” aldus Ingrid. “Wanneer Steven niet schrijft, gaat het bergafwaarts met hem en heeft hij de neiging om te vluchten in een verslaving. Schrijven is voor hem een noodzakelijke uitlaatklep. Met zijn gedichten en verhaaltjes houdt hij zichzelf onder controle. Alleen op papier gaat hij nog wel eens een grens over.”

Inmiddels gaat het zo goed met Steven dat hij drie dagen per week, met begeleiding vanuit Odion, bij een bouwmarkt werkt. Ingrid: “Hij neemt deel aan de maatschappij en krijgt hiervoor waardering. Toch levert zijn werk ook enorm stressvolle momenten op. Hij vindt het bijvoorbeeld heel lastig om aan te geven dat hij iets niet weet. Met zijn woon- en werkbegeleider heb ik intensief contact, met z’n drieën vormen we een vangnet rondom Steven. Dit geeft hem vertrouwen, houvast en veiligheid. De twee dagen die Steven in de kunstgroep is, gebruikt hij om de gebeurtenissen tijdens zijn werkdagen een plek te geven. En als het op zijn werk echt een keer niet gaat, weet Steven dat hij daar altijd mag schrijven.”

Als kroon op zijn harde werken, worden Stevens gedichten binnenkort gebundeld. Samen met gedichten van de bestuurder van Odion, Henk Steen (zie kader). In de Week van de Poëzie (28 januari t/m 3 februari 2016) brengt de zorginstelling de bundel ‘Alles mag in dichtersdromen’ uit. De bundel is bedoeld om te laten zien dat ieder mens, bestuurder of cliënt, talent heeft, en dat taal verbindt, door de emotie die het oproept. Het helpt elkaar beter te begrijpen. Ondanks alle verschillen.  |

Gelijkwaardig
Bestuurder Henk Steen van Odion schrijft al jaren sonnetten. “Poëzie is enorm inspirerend voor mensen, ook voor mensen met een beperking. Met weinig woorden kun je veel zeggen. Wanneer je je gevoel durft te uiten op papier, levert dat vaak pareltjes op. Ik zie kunst, en specifiek poëzie, als een volwaardig middel om cliënten te begeleiden. De grens tussen medewerkers en cliënten verdwijnt als je met kunst of taal bezig bent. We zijn niet allemaal gelijk, maar wel gelijkwaardig. De één begeleidt en de ander leert, maar je leert altijd van elkaar.

Toen ik net in de zorg werkte, kocht je op een fancy fair een product van een kunstenaar met een beperking, vooral omdat je het sneu vond om niets te kopen. Nu koop je dit werk in een galerie. Natuurlijk staan kleinschalige, kunstzinnige projecten, door de invoering van de Wmo, onder druk. Toch is het voor Odion nu juist belangrijk deze dichtbundel uit te brengen, omdat het zorg, de talenten van mensen en maatschappelijke mogelijkheden verbindt.”

De dichtbundel ‘Alles mag in dichtersdromen’ verschijnt op 28 januari 2016. De bundel kost €12,50 en is te bestellen via www.odion.nl

Een gedicht van Steven de Haan:
SOLO
Anders als anders
Niemand is het zelfde
Half vol
Traag en geklaag
Verschillende band
Arm met open hand
Dat is Nederland
Wat vies is
Leve de crisis
Blijven hopen
Blijven kopen
Regen of dondert
vijf of zes honderd

Steven de Haan