Radiodocu over de eerste verdunningswijk in Nederland: de Hafakker

In het Vpro-radioprogramma Ovt wordt wekelijks in het onderdeel Het Spoor Terug door middel van een documentaire teruggeblikt op iets opmerkelijks uit het verleden. In de uitzendingen van 10 en 17 september ging het over de Hafakker in Noordwijkerhout, de eerste verdunningswijk van Nederland. Een wijk waar zwakzinnigen van de voormalige psychiatrische inrichting Sint Bavo en ‘gewone’ mensen met elkaar woonden.

Documentairemaker Gerard Leenders sprak met vele directbetrokkenen, waaronder Kay Okma die destijds directeur van de Hafakker was, en Inge Mans. Zij werkte er jarenlang, onder meer als groepsleidster. Ze is tevens schrijfster van het ‘Het hart van de zorg’ (2016) dat verhaalt over de geschiedenis van deze instelling.

De documentaire geeft een heel realistisch tijdsbeeld. Het begint met een beschrijving van Sint Bavo eind jaren zestig, een periode waarin het nog normaal was om idioten en imbecielen (zoals men zwakzinnigen toen nog noemden) op te sluiten, vast te binden en vol te gooien met medicatie. Maar deze aanpak stuitte op steeds meer verzet bij het zorgpersoneel. Zwakzinnigen moesten geen medische behandeling meer krijgen, of opgesloten worden. Het moest veel humaner.

Anders
Klinisch psycholoog Kay Okma kreeg van hogerhand de vrijheid om te gaan onderzoeken hoe het anders kon. Hij kwam met het volgende lijstje:

• betere huisvesting,
• meer personeel,
• meer zorg,
• kleinere groepen

Zo zouden zwakzinnigen meer privacy krijgen, en zou er meer aandacht komen voor hun wensen en behoeften.

De twee paviljoens van Sint Bavo waar de zwakzinnigen zaten, kregen een nieuwe naam, de Hafakker. Okma werd er directeur. Rond die tijd werd Inge Mans aangenomen. Vanaf dat moment gingen de veranderingen snel. Er werd geld vrijgemaakt voor het aannemen van nieuw personeel, want er moesten veel meer begeleiders bij. Een diploma was niet zo belangrijk, levenservaring wel. Een bonte stoet meldde zich aan: van hippies tot drugs- en drankverslaafden, als ze maar met de beste bedoelingen aan de slag gingen bij de Hafakker.

Grenzen opzoeken
Het personeel dat er al jaren zat, voelde niets voor het hervormingsbeleid en haakte stuk voor stuk af. Het was een tijd van verkennen en grenzen opzoeken, wordt in de documentaire gezegd. Deuren gingen letterlijk open. En men zag wel wat er dan gebeurde. Het was wennen voor de cliënten en voor de begeleiders. Maar de aanpak sloeg aan.

De zwakzinnigen kregen bij het ontbijt ineens zelf de keus: jam of kaas. Of mochten hun brood zelf smeren. Ze kregen bord en bestek, bekers om uit te drinken. Er werd naar andere manieren van dagbesteding gezocht. Maar niet alleen de zorg moest anders, ook de woonomgeving.

Dennendal
Geïnspireerd door de ontwikkelingen op Dennendal, een inrichting in Den Dolder waar Carel Muller het idee opvatte om ‘gewone’ mensen op het instellingsterrein te laten wonen/werken, zodat patiënten een minder geïsoleerd leven zouden krijgen, kwam ook bij de Hafakker het plan voor een verdunningswijk. Een wijk waar mensen zonder en met beperkingen samen zouden leven.

Maar waar het op Dennendal misging in juli 1974, ging men op de Hafakker door op de ingeslagen weg.  Toen beide paviljoens wegens brandgevaar werden afgekeurd, werd een begin gemaakt met kleinere groepen. Daar stokte het proces door geldgebrek en bureaucratische rompslomp. Begin jaren tachtig maakte Okma bekend te stoppen met de verdunningswijk. Het verbeterend van de leefomstandigheden voor de cliënten was gelukt, maar meer zat er niet in. Veel zorgpersoneel met idealen was geschokt door dit besluit van Okma en besloot het heft in eigen hand te nemen. 

Advertentie
In 1983 kwam er een opmerkelijke advertentie in landelijke kranten: zwakzinnigen op zoek naar goede buren. Die actie was opgezet door het personeel dat nog heilig geloofde in de verdunningswijk. En er waren daadwerkelijk gegadigden. In de documentaire vertelt een van de bewoners waarom hij zich aanmeldde voor het wonen in die wijk.

Uiteindelijk werd de wijk Hafakker in 1986 opgeleverd. Inge Mans was groepsleider ten tijde van de verhuizing. De cliënten kregen er allemaal een eigen kamer en het contact met de buurtgenoten was goed. De plannen waren er al begin jaren zeventig, maar het duurde vijftien jaar voor het resultaat er stond.  |

Luister de uitzendingen terug:
Het Spoor Terug: De Hafakker deel 1 (31 minuten)
Het Spoor Terug: De Hafakker deel 2 (31 minuten)

Lees het interview dat Klik had met Inge Mans, naar aanleiding van het verschijnen van haar boek over de Hafakker.