Kenniscentrum verstandelijk gehandicaptenzorg
Kenniscentrum verstandelijk gehandicaptenzorg
“Beter weten, daar houd ik niet van,” zegt Carola Sanders. Samen met haar ambulant begeleider Karin Veldpaus vertelt ze hoe hun contact uitgroeide tot een stevige samenwerking. Door te verbinden, verstaan, verzekeren en versterken vanuit de aanpak Supportgericht Werken, waarover docent en systeemtherapeut Mitchell Tiber uitleg geeft. | Fotografie Marleen Hoftijzer
Uitgaan van eigen regie is makkelijker gezegd dan gedaan. Supportgericht Werken geeft hier concreet invulling aan, door te kijken naar wat de ander graag wil en welke mogelijkheden iemand heeft die hij of zij daarbij kan inzetten.
In het onlangs verschenen boek over deze manier van werken, vat ambulant begeleider Karin Veldpaus het als volgt samen: Je kruipt in het perspectief van de ander en laat je niet leiden door je eigen (verborgen) agenda. Je hebt het lef om aan te geven: ‘Sorry, ik wals over je heen. Ik vergeet wat jij wilt.’
Samen puzzelen
Supportgericht Werken is afgeleid van Steunend Relationeel Handelen (SRH), waarin Mitchell Tiber al jaren coach en docent is. “De essentie van Supportgericht werken is het verbinden, verstaan, verzekeren en het versterken. Het samen puzzelen wat voor de ander nodig is voor zijn welzijn, gezondheid en kwaliteit van leven,” vat Mitchell samen.
De regie ligt bij de ander, legt hij uit. “Bij jou als hulpverlener hoort een stukje bescheidenheid. In je zorgopleiding krijg je een bepaalde expertise mee, waarbij protocollen horen en dan denk je: zo moet je het doen. Dat heb ik af moeten leren en meer moeten leren vertrouwen op de veerkracht van de ander. Je expertise is wel belangrijk, maar ook de ervaring van de ander, waarop jouw hulpverlening een aanvulling kan zijn. En er komt timing bij kijken, wanneer je iets inzet.”
In het kort
Als begeleider werk je supportgericht door samen te werken met de cliënt en in het contact
Supportgericht Werken noemt Karin in het boek “een zoektocht waarbij je nieuwsgierig bent naar de ander. Wat kan iemand zelf, waar is hulp bij nodig en hoe ziet die hulp eruit? Samenwerken is de rode draad: met de ander, verwanten en met collega’s.”
Keuze in het contact
Hoe dat werkt in de praktijk, vertelt Carola Sanders (59) uit Helmond. “Het goede Helmond,” zegt ze lachend. En ze vervolgt trots: “Ik heb drie kinderen en negen kleinkinderen. En een man, waarmee ik 37 jaar getrouwd ben.”
Zes jaar geleden kwam ze voor ondersteuning bij ORO in contact met Karin Veldpaus als ambulante begeleider. “Ze had eerst een andere ondersteuner waarmee ze een goede klik had. In het begin heb ik hard mogen ploeteren in het verbinden en verstaan om hier nu zo samen te kunnen zitten,” vertelt Karin.
Karin Veldpaus, Carola Sanders en Mitchell Tiber
Carola: “Ze moesten in wijken gaan werken, dus daarom moest die andere begeleider mij verlaten. Ze zou voor een goede vervanger zorgen. Toen bracht ze Karin mee en ik zei: zij? Daar is de deur. Dat was onze eerste kennismaking.”
Niet persoonlijk
Ze lachen er nu om, maar dit gebeurt er dus als iemand geen keuze heeft in het contact. Karin: “Er werd vanuit de organisatie besloten dat wij wijkgericht moesten werken. Dit betekende dat begeleiders konden kiezen voor een wijk en je daarbuiten geen cliënten meer mocht hebben. En cliënten moesten het maar goedvinden dat er andere hulpverleners kwamen. Dat Carola mijn hulp niet wilde, voelde ik nooit als iets persoonlijks tegen mij. Ze zei zelf ook al snel: ‘Ik heb niks tegen jou, maar ik heb iets tegen de beslissing van de organisatie.”
“Ja, dat was het meer,” zegt Carola. “Het duurde een half jaar voordat ik er aan gewend was, maar toen was de klik er gewoon.”
Onvoorwaardelijk
Karin: “Ik bleef terugkomen en haar gevoel mocht er zijn. Ze mocht weerstand hebben, maar dat wilde niet zeggen dat ik er niet onvoorwaardelijk was als er vragen waren. En het hielp dat mijn collega als overbrugging nog een tijdje betrokken was.”
Na een half jaar was het Carola die zei: “Het is goed nu.” Toen kon de collega die haar eerst ondersteunde gaan en pakte Karin het stokje over.
Mitchell herkent dit bij zijn werk als systeemtherapeut op de afdeling kind en jeugd bij Emergis in Zeeland. “Wie ik ook in mijn kamer krijg, een jongere, ouder of een gezin, het begint bij het opbouwen van een relatie. Het verbinden met de ander, het ontmoeten van de ander. Vervolgens probeer je samen helder te krijgen wat die ander belangrijk vindt en kijk je welke stappen we kunnen zetten.”
‘Karin staat niet boven me, die staat langs me’
Hoe ziet dat er bij Carola en Karin uit? Carola: “Wat ik fijn vind van Karin: wij beginnen altijd met een kop koffie. En dan is het: hoe is het weekend geweest? Van allebei, van Karin, maar ook van mij. Ik vind het belangrijk dat ik ook iets van Karin weet. Want ik vind, Karin staat niet boven me, die staat langs me.”
Balans zoeken
Karin: “Je zoekt daarin natuurlijk een stukje balans. Kijk als er privéomstandigheden bij mij zijn, dan vertel ik er iets over, maar Carola zit niet op heel mijn sores en ellende te wachten. Dat is een stukje professionaliteit, dat ik kader wat ik wel en niet vertel. Je kunt open zijn zonder alle ins en outs te delen, omdat het voor haar een ballast kan zijn.”
Carola: “Een voorbeeld: mijn vader was overleden en ik had er verdriet van. Mijn moeder is vijf jaar geleden overleden, maar ik had er net zoveel verdriet van. En toen vertelde Karin van haar vader, dat dat nog langer is geleden en het gemis eigenlijk blijft, maar het verdriet slijt.”
Karin: “Dan hoef ik niet mijn hele verhaal te vertellen, maar het is voor Carola voldoende dat ze weet dat ook ik bepaald gemis en verdriet heb.”
Buiten de lijntjes kleuren
Karin geeft nog een voorbeeld: “In de coronatijd mochten we niet op huisbezoek. We hadden wel via videobellen contact, maar op een gegeven moment was er weer wat meer open en kwamen we elkaar buiten werktijd spontaan tegen in de stad. We zijn toen gaan koffiedrinken en hebben van al die weken bijgekletst, want dat is toch anders dan videobellen. Het ging ook niet alleen over Carola, we hadden het over hoe het met óns ging. Dat vond ik zo’n waardevolle ervaring, soms moet je buiten de lijntjes kleuren.”
‘Je bent professional, maar je ontmoet elkaar ook van mens tot mens’
Mitchell: “Binnen de SRH noemen ze dat de persoonlijke professionele relatie. Je bent professional, maar je ontmoet elkaar ook op persoonlijk vlak, van mens tot mens. Ik herken dat, zo begeleidde ik jaren geleden een jongen en dat is inmiddels uitgelopen op een vriendschappelijke relatie.”
Ander startpunt
Wat maakt SRH en Supportgericht Werken anders dan andere werkwijzen? Mitchell: “Het startpunt is anders: je kijkt niet wat je moet doen, maar waar iemand op dat moment behoefte aan heeft. Wat heeft de ander nodig om daar te komen waar diegene wil zijn?
Als je kijkt naar systeemtherapie, dan start het vaak bij de pijn en de vraag die de ander heeft. En daarna het verkennen en begrijpen wat het nu zo maakt dat het is zoals het is. Dan ben je dus bezig met het verstaan: wat doet ertoe voor de ander. En als de ander beter begrijpt waarom hij in een bepaalde situatie zit, lost dit vaak al voor een groot deel de vraag op en zien mensen de mogelijkheden die ze zelf hebben om met de situatie om te gaan.”
Mitchell, Karin en Carola in gesprek over samenwerken in de begeleiding
Bevestigen en er zijn
Hoe zit dit bij Carola, waar heeft zij behoefte aan in de ondersteuning door Karin? “Waar ik vooral hulp bij nodig heb, is bevestigen. Bevestigen dat ik het goed doe,” zegt Carola. “En tips mogen ontvangen waarmee ik verder kom.”
Wat helpt?
Wat voor tips van Karin helpen Carola? “Medicatie innemen. Ik doe veel zelfstandig, maar toch even de vraag: zijn dit de goede tabletten wel, die dingen. En hoe ik met mijn kinderen om kan gaan, want die zijn niet altijd makkelijk. En ook de kleinkinderen, al is dat wederzijds.”
Karin lacht: “Ik ben sinds kort oma, dus Carola kan mij veel vertellen. Carola heeft weer tips voor mij, daarin zijn de rollen omgedraaid.”
“Karin zei altijd tegen mij: ik ga er niet de hele dag mee haffelen,” vertelt Carola. “Dat liep toch anders. Zie je wel, zeg ik dan. Maar ik ben ouder, dus ik heb meer wijsheden.”
Karin lacht hard. “Wat we veel doen is kijken naar de momenten en situaties waarbij haar hoofd vol is hoe we het hoofd leeg kunnen maken. We tekenen de situatie bijvoorbeeld uit op een papiertje en gaan zo het gesprek aan, zodat Carola zelf ziet wat ze kan doen. We halen er van alles bij. We werken met plaatjes, tekeningen, een bak met letters. Soms kan het gewoon met praten, maar vaak is een hulpmiddel fijn om te kunnen zien wat ze wil doen.
Ik kan een beetje sturend zijn, maar de meeste tips komen niet uit mij maar uit het gesprek. Ik adviseer wel hoe ze iets aan kan pakken, als bijvoorbeeld een van de kinderen druk op haar legt en ze er voor hen wil zijn, maar het voor haarzelf teveel wordt. Hoe ze daar de balans in kan vinden en wat daarbij nodig is, daar gaan we het gesprek over aan op wat voor manier dan ook.”
Karin, Carola en Mitchell deelden hun ervaringen met supportgericht werken ook op de Klik themadag van 17 oktober
Er zijn
Ook gaat Karin mee naar de huisarts en naar de tandarts. “Ze zit daar vooral op haar telefoon en verder doet ze niets,” zegt Carola lachend.
“Er zijn is genoeg, ik hoef verder niets te doen,” reageert Karin.
“Als ze er niet is, dan ga ik niet,” zegt Carola. “Dat is dan toch de angst.”
Karin vult aan: “Soms lukt het niet om naar de tandarts te gaan, dan ben ik de laatste om te zeggen ‘je moet’. Dan zeg ik: wat heb je nu nodig, helpt het om een andere afspraak te maken? Maar toch gaan als je niet wilt, dat werkt niet. Ze heeft ook wel eens extra medicatie gepakt om rustig te worden, wat averechts werkte omdat ze dan helemaal niet meer functioneert. Dat is ook niet wat we willen.”
Overwinning
“Afgelopen week hadden we toevallig een overwinning, dat ze alleen naar binnen ging omdat ik vaststond in het verkeer. Toen ik kwam was ze al in de behandelkamer.”
Carola: “Ik zat in de stoel, maar we hadden het eerst nog wat over het weer en de kleinkinderen. Want de tandarts zag wel dat ik het lastig vond. Tot Karin kwam, toen ging ik pas liggen en begon de behandeling.”
Weegschaal
Met Supportgericht Werken spreek je iemand zijn eigen kracht meer aan, in plaats van dat iemand in de slachtofferrol komt. Karin: “Met Carola heb ik het wel eens over de weegschaal en vraag haar als ze ergens mee zit: kies je de kant van de dramaqueen, wil je in de situatie blijven hangen en het slachtoffer zijn? Of wil je iets oppakken en de andere kant op, de actie in? Soms geeft ze dan aan dat ze er nog niks mee kan en er nog even in zakt. Dan moet ik niet van alles gaan spuien, waarmee ze misschien toch die andere kant op zou gaan.”
Zijn er grenzen aan wat je bij de ander laat? Karin: “Als ik op een bepaald moment denk: nou blijf je erin hangen, dan geef ik dat eerlijk aan. Dan nog is het aan Carola wat ze ermee doet. Daar zit inmiddels die samenwerking. Carola voelt het ook als ik dit oprecht aangeef. Dan weet ze dat ik dit doe vanuit een stukje zorg. Soms roept ze ‘moederke’. Dat moederen hoeft niet, maar ik kan me wel echt zorgen om haar maken en dat spreek ik dan uit.”
Wat werkt niet voor Carola? “Het beter weten, ik hou er niet van. Maar aan de andere kant, als ik iets niet weet, dan bel ik Karin. Nou heeft ze niet altijd de telefoon aan, maar als ik het heb ingesproken dan is het al genoeg. Want ik weet: er zijn nog meer mensen als ik hè?”
“En je weet als ik het hoor, dan bel ik terug,” reageert Karin. “Dus het is voor jou inmiddels genoeg om het te melden want dan weet je: daar komt een vervolg op.”
Mitchell besluit: “Jullie zeggen eigenlijk: het is belangrijk om elkaar te ontmoeten en te begrijpen, dus verbinden en verstaan. Jullie kijken samen naar de krachten die je hebt en kunt gebruiken. En je kan er ook in de kwetsbare periodes van op aan dat er steun is. Dat Karin meedenkt, dat stukje verzekeren komt hier goed in terug. En ook het versterken: Carola durft op Karin te vertrouwen en kan daardoor dingen uitstellen. Mooi hoe jullie zo in de praktijk met elkaar samenwerken.” |
Lees meer ervaringen met de werkwijze in het boek Supportgericht werken. Altijd op reis willen blijven met mensen met een beperking. Door: Carolien van Aar, Dirk den Hollander, Jolanda Maas en Karin Veldpaus. Uitgeverij: SWP. Prijs: € 25,50.
Themadag
Karin, Carola en Mitchell deelden hun ervaringen met supportgericht werken ook op de Klik themadag. Save the date: In 2025 organiseren we op 9 oktober een nieuwe Klik themadag Psychiatrie voor iedereen die mensen met een verstandelijke beperking en psychiatrische problematiek ondersteunt en hen wilt helpen om beter de dag door te komen.
