Spanning meten en verklaren bij moeilijk verstaanbaar gedrag*

Kunnen we mensen met een verstandelijke beperking met moeilijk verstaanbaar gedrag beter begrijpen als we meer inzicht hebben in hun spanningsopbouw? Dat onderzoekt Philadelphia in een pilot met biosensoren in een slimme sok. Om zo hun gedrag beter te begrijpen. En mogelijk escalaties te voorkomen.

Hoe ga je om met een bewoner die soms ineens, ogenschijnlijk uit het niets, bijtgedrag vertoont? Dat vroegen begeleider Eline en haar collega’s zich af. Hun manager opperde om met de HUME van Mentech aan de slag te gaan.

Eline werkt al 19 jaar bij Philadelphia, waarvan 13 jaar op een locatie in de regio Groot-Veluwe. Hier is ze onderdeel van een enthousiast en betrokken team. Samen met haar collega’s begeleidt ze zes bewoners met moeilijk verstaanbaar gedrag. Waaronder Laura*, een bewoner die regelmatig bijtgedrag laat zien. Soms zonder duidelijke aanleiding.

Eline: “Mijn collega’s en ik vroegen ons af: wat zien we over het hoofd? Onze manager vertelde dat ze had gelezen over een slimme sok die het spanningsniveau van bewoners kan meten, waardoor je sneller kunt ingrijpen. Onze eerste reactie was matig enthousiast. We dachten: Hoe kan een sok nou een betrouwbaar beeld geven? Toch zijn we het idee verder gaan onderzoeken. Een medewerker van Mentech, het bedrijf achter de slimme sok, legde ons uit hoe de techniek precies werkt. Daardoor zagen we het steeds meer zitten.”

Omdat Laura zelf niet in staat is om toestemming te geven, gaat Eline in gesprek met haar ouders. “Zij moesten hier even goed over nadenken,” vertelt ze. “Nadat ik uitlegde dat de pilot ons kan helpen om Laura beter te begeleiden en ze gesprekken hadden gevoerd met onze contactpersoon bij Mentech, gingen ze akkoord. Zo konden we eind mei/begin juni 2022 starten met de pilot.”

Tijdens de pilot met de HUME draagt de bewoner een slimme sok en/of een borstband. Beide bevatten biosensoren die je hartslag en de hoeveelheid zweet op je huid meten. Deze gegevens worden geanalyseerd en weergegeven in een app. Eline: “De app werkt met een stoplichtsysteem. Groen is ontspannen, oranje is licht gespannen en als de app rood kleurt, is er sprake van een escalatie.”

Laura wil geen borstband dragen, maar de sok is geen probleem. Om ervoor te zorgen dat Mentech de app goed kan instellen, maken Eline en haar collega’s de eerste weken veel meldingen. “Dat was even een investering,” zegt Eline. “We moesten steeds aangeven of ze ontspannen of gespannen was. Maar toen de app eenmaal goed was ingesteld en we aan de slag konden met het stoplichtsysteem werden we steeds enthousiaster.”

Spanning tijdens de busrit
Uit de app blijkt dat Laura vooral gespannen raakt van de prikkels die ze krijgt tijdens de busrit van de woning naar de dagbesteding en terug. Eline: “Daar hebben we een ontwikkeldoel van gemaakt: hoe kunnen we haar helpen om de spanning tijdens de busrit te verlagen?” Het antwoord blijkt simpel: ze geven Laura voortaan een tijdschrift mee om in te bladeren. “Dat werkt fantastisch,” vertelt Eline enthousiast. “We zien in de app dat ze veel minder gespannen is. Ook op de dagbesteding geven ze aan dat ze anders binnenkomt.”

Om de overgang nog minder stressvol te maken, laten de collega’s op de dagbesteding Laura bij binnenkomst eerst een filmpje kijken op haar iPad. Met een koptelefoon op. “Ook een succes,” vertelt Eline. “Ze is hierdoor meer ontspannen.”

Op tijd nabijheid bieden
Doordat ze in de app zien wanneer Laura ontspannen en gespannen is, kijken Eline en haar collega’s nu anders naar haar. “Voorheen hielden we vooral haar gezichtsuitdrukking in de gaten,” legt Eline uit. “Nu zien we dat haar hele lichaamshouding verandert als ze gespannen is.”

Ook weten ze nu dat het helpt om op tijd bij Laura te gaan zitten als de spanning toeneemt. Eline: “Als we aan haar zien dat ze onrustig wordt, bieden we haar nabijheid. Daarmee geven we haar een vertrouwd, veilig gevoel. Waardoor de spanning kan afnemen.”

‘Dankzij de sok kunnen we soms een escalatie voorkomen’

Of het aantal bijtincidenten is verminderd door de HUME? “Dat durf ik niet te zeggen,” geeft Eline aan. “Er spelen verschillende factoren mee. Zoals een stabiel team. En duidelijke communicatie. Maar het helpt wel dat we haar nu eerder de juiste begeleiding geven. Dankzij de sok kunnen we soms een escalatie voorkomen.”

Ook de ouders van Laura zijn inmiddels overtuigd van de HUME. “Zij zijn heel positief,” vertelt Eline. “Ze zijn blij dat we dankzij de inzet van de sok samen een aantal doelen hebben bereikt.”

De pilot met Laura is inmiddels afgerond. Maar dat betekent niet dat Eline en haar collega’s klaar zijn met de HUME. “We hebben met onze contactpersoon bij Mentech afgesproken dat de gedragsdeskundige de inzet coördineert,” legt Eline uit. “Als wij een concrete vraag hebben waarbij de sok kan helpen, zorgt zij dat we weer kunnen starten. Ik heb al een bewoner in mijn hoofd. We zijn momenteel druk met andere dingen, maar als het weer rustiger is, hoop ik dat we met haar aan de slag kunnen.”  |

* Biosensoren meten privacygevoelige informatie. Om de privacy van de bewoner te beschermen, wordt de locatie in dit artikel niet genoemd en is de naam Laura gefingeerd.

Van rood naar groen
Philadelphia startte april 2020 op vier locaties met onderzoek naar de HUME bij bewoners. Daarbij bekijken ze of biofeedback ingezet kan worden om mensen die zich moeilijk kunnen uiten een stem te geven. Bewoners dragen een slimme sok en/of borstband met sensoren. Deze meten de hartslag en de hoeveelheid zweet op de huid. Analyse van de gegevens moet inzicht geven in de spanningsopbouw bij bewoners, om zo trends te ontdekken en in het meest gunstige geval gedrag te voorspellen.

Het Zwaluwnest in Sneek is één van de locaties die meedoet aan de pilot. Coördinerend begeleider Hinke de Vries: “Ik hoorde voor het eerst over de pilot in een teamvergadering,” vertelt Hinke. “Ik moest toen aan Jordy denken. De spanning kan bij hem snel oplopen. Soms met agressief gedrag als gevolg.”

Omdat Jordy zelf niet in staat is om hierover mee te denken, besprak Hinke de mogelijkheid om deel te nemen aan de pilot met zijn ouders en een gedragsdeskundige. “We legden Jordy uit dat dit een manier is om hem beter te begeleiden. En we maakten duidelijke afspraken. Jordy doet de sensoren ’s ochtends zelf om en voor hij gaat slapen gaan ze weer af.”

“In zijn begeleidingsplan staat dat we om de tien minuten even bij Jordy kijken om te beoordelen hoe hij erbij zit,” legt Hinke uit. “Dat vindt hij niet altijd fijn. Hij zegt weleens: ‘Laat me even!’ of ‘Ben je er nu alweer?’. Sinds hij de biosensoren draagt, kan ik in de app zien hoe het met hem gaat. Geeft de app groen aan? Dan is hij ontspannen. Ik loop dan wel even langs zijn kamer, maar zoek geen aansluiting met hem. Op die manier zit ik hem lang niet zo veel op de huid.”

Geeft de app oranje (licht gespannen) of rood (gespannen) aan? Dan zoekt Hinke juist wél aansluiting. “Als de spanning toeneemt, heeft Jordy nabijheid nodig,” licht Hinke toe. “Is hij echt heel gespannen? Dan ga ik vanuit rood begeleiden. Dat betekent dat ik hem korte opdrachten geef zodat hij in actie komt. Dat helpt hem om uit zijn hoofd te komen en weer rustig te worden. Dat dit bij hem zo werkt, zie ik nu ook terug in de app. Hij gaat dan van rood naar groen.”

Dat ze Jordy nu wat vaker kan laten, zorgt ervoor dat Hinke haar aandacht beter kan verdelen. “Bijvoorbeeld als hij oefeningen moet doen voor zijn rug,” vertelt ze. “Hij heeft één oefening waarbij hij tien minuten op de grond ligt met zijn benen omhoog. Hij heeft dan een koptelefoon met muziek op. Ik vroeg me vaak af hoe het met zijn spanning gaat als ik bij hem wegloop. Nu zie ik in de app dat hij dan hartstikke ontspannen ligt. Dat is zo’n moment dat ik denk: yes! Ik weet nu dat hij ontspannen is, zonder dat ik de hele tijd in de buurt moet zijn. Hij heeft even een moment voor zichzelf en ik kan mijn tijd besteden aan andere bewoners.”

Hinke en haar collega’s zijn heel positief over de inzet van biosensoren. “Het is een manier om nog betere aansluiting te vinden met een bewoner. Om hem nog beter te kunnen ondersteunen en begeleiden.”  |  Tekst Lisa Hekman Fotografie Marijn Fidder in opdracht van Philadelphia Zorg