Toetsen op gezond verstand

Roelie is dood!! Roelie is een jonge vrouw die vorig jaar tegen de regels in werd geïsoleerd en ondeskundig in bedwang werd gehouden. Het gevolg van deze actie is dat Roelie eenzaam stierf in een time-out kamer van de zorginstelling NOVO. - Klik-columniste Margreet Pereboom reageert en schrijft een excuusbrief.

Uit het onderzoek van nieuwsuur blijkt dat deze zaak niet op zichzelf staat. D66 Kamerlid, Vera Bergkamp is geschrokken zo blijkt uit de beelden, Jenneke van Veen (oud-hoofdinspecteur verpleging en chronische zorg van de inspectie gezondheidszorg) is ook geschrokken. We zijn allemaal geschrokken.

We schrikken vaak. We schrikken van Brandon en de manier waarop hij vastgebonden zat, we schrikken van de ouders van Dexter omdat er geen goede zorg voor handen is voor hun zoon, we schrikken van de moeders met hun kinderen die uitspraken doen over euthanasie als enige oplossing voor hun gehandicapte kind, die wij door hun probleemgedrag niet kunnen verstaan.

Verward
Ik kijk naar de beelden van Roelie. En ik schrik ook. Ik schrik elke keer weer. En waarom? We weten het toch inmiddels wel? We weten toch wel dat we het anders willen in de zorg voor deze mensen? Roelie is op de laatste dag van haar leven ook ergens van geschrokken. Ze loopt verward weg nadat ze haar telefoontje en wat geld uit het kantoor heeft gegrist. Waarom moest ze haar eigen spullen uit een kantoor grissen? En waarom had ze deze gewoon niet bij zich?

Dan wordt ze terug gebracht door de politie, omdat ze een verwarde indruk maakte op straat. Eenmaal terug in de instelling, wat haar thuis, haar veilige haven had moeten zijn, moet ze in die verwarring ook nog een excuusbrief schrijven aan haar begeleiders voor haar gedrag. Hoe komen we hier nu weer op? Een jonge vrouw is in de war, angstig, ze heeft een verstandelijke beperking en psychoses. In plaats van dat er iemand tegen Roelie heeft gezegd, dat zij het fijn vinden dat ze weer terug is, dat ze ongerust waren. Iemand die met een bakje thee bij haar gaat zitten en voorstelt om samen eens op te schrijven wat haar dwars zit.

Dagboek
Want Roelie kan schrijven over haar gevoelens, zo laat haar zus zien in een dagboekje (zie foto, red.). In het boekje staat ook iets over dieren, ik moet de tv even op pauze zetten om het te ontcijferen. Toch wil ik een glimp van Roelie op kunnen pakken. Wie is Roelie? Ik zie een foto van haar voorbijkomen waarop ze liefdevol zit te kroelen met een poes. Ik denk dat Roelie van dieren hield. Zou het haar huisdier zijn? Zou Roelie werk hebben gehad waarin ze iets met dieren mocht doen. Ik zie nog een foto voorbij komen. Op deze foto had Roelie lang haar, mooi vrouwelijk ziet ze eruit. Op latere leeftijd is het kortgeknipt. Waarom? Hield ze niet van lang haar, zat het haar in de weg. Ze droeg een mooi blauwe blouse. Was dat haar lievelingskleur, blauw?

Wat zou Roelie leuk en lekker hebben gevonden? Kon Roelie koken? Was Roelie zorgzaam. Had ze vrienden? Ze heeft wel twee zussen, die betrokken zijn bij haar.

Hoe was de relatie met andere cliënten? En met begeleiders? Was het alleen maar slecht of hebben ze samen ook mooie momenten gekend?

Mooie buitenkant
Weet je, we schrikken elke keer weer. Dan wordt er echt wel iets gedaan. Er wordt geschokt gepraat, gediscussieerd, er ontstaan platforms, we maken nog meer regels, er moet iets met opleiden, de inspectie gaat nog meer toetsen. We toetsen nu al op vier punten. Veiligheid, ondersteuningsplan, de toepassing van middelen en maatregelen, kwaliteit van personeel en organisatie. Het gevolg hiervan is dat het er straks aan de buitenkant mooi uitziet. Kijk eens wat we gedaan hebben, achter ons computertje?

Maar wanneer gaan we nu eens toetsen op gezond verstand? En dat is natuurlijk niet te toetsen. Stel dat die begeleiders in de toestand waarin Roelie op dat moment verkeerde even naar buiten waren gegaan, samen. Het had zomaar goed kunnen gaan, maar ook zomaar verkeerd. Dan had iedereen wat anders gezegd. Als begeleider, geschoold/ongeschoold, je doet het niet gauw goed. Je hebt ondersteuning nodig. Van de organisatie, van de politiek. De mogelijkheden en het vertrouwen om juist buiten de gangbare wegen te mogen denken en te handelen.

Allemaal schuld
Ik kan er veel over zeggen en schrijven. Maar Roelie is dood, ze is eenzaam gestorven in een time out ruimte in een instelling. Op een plek waar ze zich veilig en geborgen had moeten voelen. En schuld, we hebben allemaal schuld. We zien allemaal dingen die niet kloppen, soms doen we wat we kunnen. Vaak ook niet en sluiten we onze ogen. Eleonor Roosevelt heeft in 1958 ooit de vraag gesteld: "Waar beginnen de universele rechten van de mens? En deze beginnen bij ons gezonde verstand. Op kleine plaatsen, dicht bij huis –zo dichtbij en zo klein dat ze op geen enkele kaart, in geen enkele toetsing gezien kunnen worden- Rechten beginnen in de relatie tot die ander, tussen individuele mensen onderling. Op de plek waar hij woont en leeft. Als deze rechten daar geen betekenis hebben, hebben ze weinig betekenis ergens anders.

Excuusbrief
Wie gaat nu een excuusbrief schrijven aan Roelie en haar zussen voor ons gedrag? De begeleiders, teamleiders, pedagogen, managers, inspectie, politiek? Wie ? Direct of indirect heeft een ieder hier een aandeel in, het begint bij onszelf.

"Roelie, het spijt mij dat ik met vallen en opstaan wijzer moet worden. Het spijt me dat ik niet altijd kan doen wat nodig is. Het spijt me dat mijn loyaliteit naar begeleiders soms groter is, dan naar jou en andere mensen die ik moet ondersteunen. Het spijt mij dat ik jullie als mensen nooit echt kan leren kennen, omdat ik het druk heb met andere dingen. Het spijt mij dat ik niet, vanuit mijn emotie op dat moment, kan roepen/gillen dat het anders moet.

Het spijt mij dat ik jou niet kon beschermen. Het spijt mij dat ik anderen niet kan beschermen. Het spijt mij dat ik niet bij machte ben om jullie een veilige plek te verzekeren, het spijt mij dat ik jullie recht op privacy soms moet schaden omdat ik ook bang ben. Het spijt mij dat ik bang ben.

Roelie, het spijt mij dat jij op deze manier hebt moeten sterven. Het spijt mij dat ik je echte naam niet ken. Het spijt me dat je zussen verdriet hebben, en dat ze deze strijd moeten leveren om je jouw rechten alsnog te kunnen geven. Het spijt me dat er zoveel dingen mis gaan en dat ik niet bij machte ben, Roelie!! Ik biedt mijn oprechte excuses aan, aan jou, aan andere mensen in de gehandicaptenzorg, de psychiatrie, ouderen, dementen, familie. Oprechte excuses om nu wel verder te gaan, elke dag weer opnieuw. Om uiteindelijk te streven naar datgene waar iedereen recht op heeft, een veilige plek waar je gehoord en gezien wordt."

Bron: Universele verklaring van de rechten van de mens