'Wees alert op de rechten van cliënten'

Begeleiders moeten zich meer bewust zijn van de rechten van cliënten. De nieuwe wet Zorg en dwang onderstreept die andere houding van begeleiders, zo kwam naar voren in een cursus Rechten van cliënten van Raad op Maat door Loes den Dulk (op de foto) en Brenda Frederiks.

Begeleiders van een zorgorganisatie in het midden van Nederland praatten er over wat onvrijwillige zorg is, en of en hoe je het kunt voorkomen. Dat kan al in kleine dingen zitten, want wil een cliënt wel elke dag douchen of scheren? Het begrip onvrijwillige zorg in de wet Zorg en dwang is breder dan de middelen en maatregelen uit de Bopz. "Het is wetgeving op basis van burgerrechten, het bewust zijn van de rechten van de ander. Het niet kunnen kiezen of doen wat je wilt raakt zo je leven," legde Loes den Dulk uit.

Instellingsgedrag
"Bij ons is het een en al dat wij zeggen wat ze moeten doen. En de cliënten vinden het wel best, dat is echt instellingsgedrag," reageerde een begeleider. "Soms is het ook wel nodig omdat het zoveel onrust brengt als ze zelf moeten kiezen." Een collega vult aan: "En het is lastig als je alleen staat met tien cliënten, waarvan er één agressief wordt. Dan grijp je eerder in om erger te voorkomen, terwijl je bij een kleinere groep of meer collega's het gesprek zou aangaan of even kan gaan wandelen."

Brenda Frederiks wees er op dat die keuzes erg goed onderbouwd moeten zijn, wil je er bij de nieuwe wet mee wegkomen. "Het moet heel heftig zijn als je een deur dicht wilt doen. Onrust is niet genoeg, het kan alleen als er geen alternatieven zijn en er sprake is van gevaar voor de cliënt zelf of een ander." Dat zoeken naar alternatieven is niet makkelijk in krappe tijden, zei een van de cursisten: "Ik vind het moeilijk om creatief te zijn met een vol hoofd, want ik ren en ik ren en heb weinig rustige momenten."

Uitleg
Toch is het volgens Brenda Frederiks ook niet lang leve de vrijheid. "Er is nu erg veel druk op het afbouwen van vrijheidsbeperkende maatregelen. Maar daar is wel een stuk uitleg bij nodig en begeleiding door een gedragsdeskundige."

Een begeleider geeft een voorbeeld: "Ik stapte 's morgens altijd de kamers van cliënten binnen om ze te wekken, nu klop ik op de deuren om hun privacy te respecteren. Maar de mensen begrijpen het niet zo goed, ze waren al jaren gewend en vonden het wel makkelijk dat ik binnenkwam." Een ander is cynisch over het afbouwen van maatregelen: "Zo heet een afzonderingsruimte nu een ontspanningsruimte."

Ongeschreven regels
De inspectie is alert op ongeschreven regels, waarschuwde Brenda Frederiks: "Leg afspraken vast in huisregels waar nodig." Maar een kamermoment, iets dat veel cliënten als erg vervelend ervaren, kan daar niet in. "Huisregels gaan over de ordelijke gang van zaken en moeten overlast voorkomen. Als iemand verplicht op zijn kamer moet zijn, moet dat in het zorgplan staan. Dan ontdek je dat zo'n moment misschien helemaal niet nodig is," legt Loes den Dulk uit.

Voor een aantal vormen van onvrijwillige zorg bekeken de deelnemers of deze wel effectief waren en er geen minder ingrijpende alternatieven waren. Veel begeleiders noemden gedwongen diëten als voorbeeld. "Mensen snoepen stiekem, ze worden juist alleen maar dikker," vertelde een begeleider. Loes den Dulk: "Gedwongen lijnen werkt dus niet, maar we doen het wel op grote schaal."

Het alert zijn op de rechten begint bij begeleiders, zei Brenda Frederiks. "Deze houding moet op de werkvloer ontstaan." De deelnemers aan de cursus kregen in ieder geval de kennis en inspiratie om het anders te doen. "Mijn ogen zijn open gegaan," aldus een begeleider. |

Loes den Dulk is directeur van stichting Raad op Maat, Brenda Frederiks is docent gezondheidsrecht en als freelancer verbonden aan Raad op Maat. Samen schreven ze het boek Rechten van cliënten met een verstandelijke beperking, voor werkers in de zorg. Ook geven ze cursussen over rechten, meer informatie op www.raadopmaat.org.

Lees ook:

• Wet Zorg en dwang vertraagd