Wie helpt Jaap bij zijn seksuele ontwikkeling?

Jaap is erg bezig met zijn eigen lichaam en seksualiteit. Zijn gedrag is echter ongepast en grensoverschrijdend en past niet bij zijn ontwikkelingsleeftijd. Jaap is een volwassen man van 21, hij heeft een verstandelijke ontwikkelingsleeftijd van ongeveer 3 jaar. Onlangs vond een begeleidster hem liggend op een medecliënt, in de houding alsof ze seks hadden. Jaap praat veel over piemelen, dat doet hij overal en met iedereen. Door Titia van der Kooij, gz-psycholoog bij Bureau Lijfwijs Illustratie Josje van Koppen

Grote zorgen
Volgens zijn begeleiders heeft Jaap het dan over masturberen. Of hij dat ook daadwerkelijk doet, is hen niet bekend. Zij hebben grote zorgen, het gaat de verkeerde kant op met Jaaps seksuele ontwikkeling. We zoeken hulp bij het Vlaggensysteem, dat inzicht geeft of iemands seksuele gedrag over de grens gaat en in welke mate. Het systeem kent vier vlaggen: groen, geel, rood en zwart. Jaap laat gedrag zien dat past bij een gele vlag. Hij is aan het ontdekken en experimenteren. Gezien zijn leeftijd niet zo gek. Dat hij hierbij ook anderen betrekt, past bij zijn ontwikkelingsleeftijd, evenals de 'ongepaste' manier waarop hij met iedereen vrijmoedig praat over piemelen.

Gele vlag
Verder is onduidelijk of zijn medecliënten het er mee eens zijn als Jaap op deze manier seksueel contact zoekt. Ze kunnen het niet duidelijk aangeven en Jaap kan het niet inschatten. De onduidelijkheid maakt deze contacten ongewenst. Een gele vlag vraagt bijsturing, door geel gedrag kan Jaap leren hoe het (wel) moet.

Blote mannen en vrouwen
Om in beeld te krijgen wat Jaap aan ondersteuning nodig heeft, voer ik een paar gesprekjes met hem. Ik laat tekeningen zien van blote mannen en vrouwen, we kijken naar foto's van stijve en slappe piemels en naar een foto van een man die masturbeert. Jaap wordt steeds enthousiaster, herkent zaken en kan mij uitleggen hoe hij het zelf doet. Hij is nieuwsgierig naar wat er nog meer voor materiaal in mijn koffer zit. Hij krijgt een mooi mapje met de plaatjes waarover we hebben gepraat. Jaap begrijpt goed waarover we het hebben. Hij weet hoe hij moet masturberen en ook waar dat wel en niet hoort.

Geschrokken
Na een paar dagen word ik gebeld: de gesprekken met Jaap moeten stoppen. Hij wil aan iedereen zijn map laten zien. De begeleiders zijn erg geschrokken van de plaatjes. Ze vinden die veel te duidelijk, en niet passend bij Jaaps ontwikkelingsniveau.
Jaap heeft zijn begeleiders hard nodig om te leren wat hij met seks wel en niet mag doen. Als ze hem daar goed in ondersteunen, wordt zijn gedrag vast weer helemaal groen. Maar de begeleiders voelen alleen maar grote handelingsverlegenheid. Het vlaggensysteem bevat helaas geen vlaggen om de reacties van de omgeving op seksueel gedrag in kaart te brengen. Maar ik zou zeggen: hartstikke rood! Arme Jaap.... | Titia van der Kooij, GZ-psycholoog bij Bureau Lijfwijs

Deze column is gepubliceerd in Klik van januari 2015

Vlaggensysteem: praten met kinderen en jongeren over seks en seksueel grensoverschrijdend gedrag, Door E. Frans en T. Franck, Uitgeverij Garant. Prijs € 43.