Wijkgerichte zorg vraagt om een nieuw soort managers

Managers in de zorg liggen steeds vaker onder vuur. Vooral middenmanagers moeten het ontgelden. Onterecht, stelt Lieke Oldenhof van het instituut Beleid & management gezondheidszorg in haar proefschrift. Middenmanagers hebben wel degelijk een belangrijke rol in de sterk veranderende zorg. Ze dragen bij aan professioneel gedrag, zorgen voor samenwerking en helpen bij de overgang naar meer verantwoordelijkheid voor zorgverleners en burgers. Oldenhof promoveerde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Sta-in-de-weg
Als leidinggevende zou de middenmanager de vrijheid van professionals beknotten. Ook zouden ze een sta-in-de-weg zijn bij innovatie en de opkomst van zelfsturende teams. Het nieuwe credo 'managen zonder de manager' wint daardoor snel aan populariteit.

Gehandicaptenzorg
In haar proefschrift laat Lieke Oldenhof zien dat deze kritiek gebaseerd is op een verouderd beeld van zorgmanagement. Zij volgde hedendaagse middenmanagers gedurende hun dagelijks werk in de sectoren van de zorg die nu zo aan het veranderen zijn: de gehandicaptenzorg en wijkgerichte zorg. Ze beschrijft een heel ander beeld.

Compromissen
In de wijk wegen middenmanagers samen met professionals vaak conflicterende waarden in de zorg af. Zij zoeken compromissen tussen bijvoorbeeld cliëntgerichtheid en betaalbaarheid. Deze compromissen moeten zij ook verantwoorden voor de verschillende partijen in de zorg. Zo hebben middenmanagers een belangrijke rol in het construeren van wat wij 'goede zorg' vinden, en werken zij ook aan de professionalisering van de zorgverleners door met hen te reflecteren op wat professioneel gedrag eigenlijk is.

Verkokerde budgetten
De opkomst van wijkgericht werken vraagt ook om samenwerking tussen wonen, welzijn en zorg. Deze samenwerking komt niet vanzelf tot stand. Hier is 'grenzenwerk' voor nodig door middenmanagers die verschillende sectoren, professionele disciplines en verkokerde budgetten aan elkaar verbinden.

Zelfsturende teams
Met de opkomst van zelfsturende wijkteams worden coördinatietaken steeds vaker uitgevoerd door zorgverleners. In de overgang naar zelfsturing speelt de manager een belangrijke rol. Management in de vorm van coaching vergroot het zelfvertrouwen van zelfsturende teams. Daardoor kunnen managementtaken, zoals budgetbeheer en coördinatie tussen organisaties, worden gedelegeerd, herverdeeld en gedistribueerd.

Participatie
Behalve professionals, krijgen ook burgers meer zelfverantwoordelijkheid toebedeeld in de participatiemaatschappij. Het resultaat is een overgang van management als een hiërarchische positie (manager als baas) naar gedistribueerd leiderschap waaraan meerdere partijen deelnemen.

Grenzen aan zelfsturing
Oldenhof waarschuwt voor een te dogmatische beweging naar gedistribueerd leiderschap en zelfsturing. Professionals voeren soms liever zelf de zorg uit, dan dat zij de zorg organiseren. Ze vinden ook dat zij voor dat laatste onvoldoende zijn opgeleid en te weinig worden ondersteund. Burgers zijn evenmin happig op het organiseren van hun eigen zorg, of ze zijn er te kwetsbaar voor.

Innovatie
Door het management onder te verdelen in verschillende typen werk (grenzenwerk, professionaliseringswerk, waardenwerk, rechtvaardigingswerk) kan veranderende zorg op verschillende manieren worden georganiseerd en ingevuld. De onderverdeling helpt zorgorganisaties om diverse managementvormen toe te passen (zelfsturing, gedeeld leiderschap, middenmanagement) in plaats van één vorm. Op die manier is middenmanagement geen sta in de weg maar maakt het innovatieve zorg mogelijk.

Het proefschrift van Lieke Oldenhof The multiple middle: managing in healthcare is te vinden op de site van de Erasmus universiteit