Zwartboek vol ontgoocheling over verstandelijk gehandicaptenzorg

De stichting Klokkenluiders verstandelijk gehandicaptenzorg heeft een tweede zwartboek over misstanden in de zorg overhandigd aan de vaste Tweede kamercommissie volksgezondheid, welzijn en sport. Het Zwartboek is samengesteld op basis van meldingen die familieleden en werkers uit de gehandicaptenzorg het afgelopen jaar bij de stichting hebben gedaan. De samenstellers noemen het Zwartboek 2014 "een boek vol ontgoocheling."

In de inleiding staat: "Dit zwartboek is gebaseerd op meldingen van mensen die ooit dachten dat de zorg voor hun familielid in goede handen zou zijn bij zorginstellingen. Ze kwamen op veel manieren bedrogen uit. Hun familielid kreeg bijvoorbeeld veel minder uren begeleiding dan hun op grond van hun indicatie was voorgespiegeld. De zorg werd soms geleverd door ondeskundige begeleiders of onervaren wisselende invalkrachten. Mensen maken zich zorgen om de veiligheid van hun verwanten, bijvoorbeeld omdat er 's nachts niemand meer in de groepswoning is, maar een 'slaapwacht' die op kilometers afstand via microfoons luistert of iemand opstaat."

Te weinig eten
"Er zijn meldingen over te weinig en ongezond eten, over opsluiten op slaapkamers, over gedwongen verhuizingen na een ingediende klacht, met als argument dat iemand niet meer "in een groep past", over gedwongen in luiers zitten omdat er geen tijd is iemand naar de WC te helpen, of in één geval zelfs omdat er helemaal geen WC is op de locatie. Soms blijkt de zorg nog erger te ontsporen. Er zijn meldingen over heimelijk toegediende "rustgevende" medicatie die gevaarlijke bijverschijnselen kent. Er zijn meldingen over seksueel misbruik door medebewoners die de leiding verdoezelt uit angst voor onderzoek door de Inspectie."

Fraude
"Er zijn ook meldingen over fraude: er wordt zorg gedeclareerd waar die helemaal niet wordt geleverd. Dergelijke meldingen komen zowel van Pgb-initiatieven als uit instellingen waar Zorg in natura wordt geleverd. Cliënten voor wie extra budget is aangevraagd vanwege 'extreme zorgzwaarte,' profiteren zelf niet altijd van extra zorg. Het extra budget wordt elders ingezet om gaten in de bezetting te dekken."

Vragen stellen
"Wie probeert een gesprek aan te gaan, krijgt soms te horen dat de verslechterde zorg het gevolg is van bezuinigingen 'door Den Haag.' Wie de instelling om cijfers vraagt over beschikbare budgetten en hoe die dan worden besteed, krijgt doorgaans niets, behalve het stempel querulant.

Wie vragen stelt over bijbetalingen krijgt als antwoord dat het nu eenmaal zo is en dat men anders maar moet vertrekken. Wie een formele klacht indient krijgt te horen dat het zorgplan er gedegen uitziet en dat de klacht daarom niet ontvankelijk wordt verklaard. De klachtencommissie, waarin soms zorgbegeleiders van de aangeklaagde instelling zitten, onderzoekt niet of het papieren zorgplan ook echt wordt uitgevoerd."

De conclusies
De conclusies in het Zwartboek 2014

• De meeste meldingen gaan over (veel) meer dan één misstand. Dus als het mis gaat dan gaat het in veel opzichten mis.
• De drempel om te melden is hoog. Vanwege de angst voor represailles kiezen veel ouders en zeker medewerkers ervoor niet te melden of alleen anoniem.
• De meldingen komen uit het hele land en de klachten vertonen een breed spectrum: Slechte kwaliteit van zorg, bejegening en klachtafhandeling; niet nakomen van (zorg) afspraken; fraude, gesjoemel met indicaties ('upcoding') en manipulatie bij bewindvoering; mishandeling, seksueel misbruik, uit elkaar spelen van ouder en kind.

Slechte rechtsbescherming
De meldingen maken – aldus het Zwartboek - duidelijk dat er in de verstandelijk gehandicaptenzorg lacunes bestaan. Rechtsbescherming van individuele clienten is slecht. Wat ontbreekt is een onafhankelijke beroepsinstantie in geval van een onbevredigende klachtafhandeling een organisatie van ervaringsdeskundige vrijwilligers die cliëntvertegenwoordigers kunnen coachen bij een (dreigend) conflict met een zorgaanbieder, en een handleiding die zulke vertegenwoordigers duidelijk maakt hoe te handelen bij een (dreigend) conflict. Andere lacunes die in het Zwartboek worden genoemd:

• Doordat overheidsorganen geen individuele klachten in behandeling nemen, kunnen misstanden in de zorg lange tijd ongestraft blijven voortbestaan, te meer als de klachtenafhandeling bij instellingen in gebreke blijft.
• Controle op zorgaanbieders en handhaving door overheidsorganen en zorgkantoren laten zeer te wensen over.
• In geval van een geschil met een zorgaanbieder is de gang naar de rechter voor ouders/cliëntvertegenwoordigers vaak contraproductief omdat deze op grond van de verbroken vertrouwensrelatie toestaat dat de zorgovereenkomst wordt beëindigd.
• De vrijheid van zorgaanbieders om te manipuleren met zorggeld is bij Zorg in natura veel groter dan bij een Persoons gebonden budget. Daardoor is fraude bij zorg in natura moeilijk aantoonbaar.
• Medezeggenschap is in de praktijk van de verstandelijk gehandicaptenzorg een farce.
• Het argument dat de kwaliteit van de verstandelijk gehandicaptenzorg verslechtert door de bezuinigingen snijdt geen hout. Pas de laatste tijd is sprake van bezuinigingen en die betreffen vooral de lichtere indicaties. Voor die tijd is er steeds meer geld naar de zorg gegaan maar de kwaliteit bleef desondanks vaak onder de maat.
• Het functioneren van Raden van toezicht is veelal niet transparant en kwalitatief onder de maat. Zij worden op ondemocratische wijze samengesteld en zijn niemand verantwoording verschuldigd.

Gelet op de grote veranderingen in de (vg) zorg is de stichting niet van plan zichzelf op te heffen na de verschijning van Zwartboek 2014. Hun meldpunt www.klokkenluidersvg.nl blijft open. Daar is ook het Zwartboek 2014 te downloaden.